Fəhrac məscidi, İslamın yaranmasının ilk illərindən tikilmiş bina

Fəhrac məscidi, İslamın yaranmasının ilk illərindən tikilmiş bina

Fəhrac məscidi hələ də dualar və dini mərasimlər üçün istifadə edilən ən qədim İslam məscidlərindən biridir.

Yəzd əhalisinin mədəniyyəti bu şəhərin qədim tarixindən qaynaqlanır. Əsrlər boyu Yəzd əhalisi öz coğrafiyasına və mühitinə uyğunlaşaraq insanın uyğunlaşmasının və ətraf mühitlə harmoniyasının təzahürü olan həyat tərzi nümayiş etdiriblər. Bundan əlavə, Yəzd mədəniyyətinin mühüm təzahürlərindən biri də dini inanclardır. Bu inanclar insanların həyatında yüksək yer tutur və onların tarixi yaddaşının sütunlarından biri kimi formalaşıb. Yəzddəki çoxsaylı tarixi abidələr arasında bir çoxları xalqın dini inancları ilə bağlıdır, məsələn, təxminən 1400 il yaşı olan Fəhrac məscidi.

Fəhrac Yəzddən 25 kilometr cənub-şərqdə yerləşir və ona çatmaq üçün Yəzd-Bəfq magistral yolu ilə təxminən 17 kilometr məsafə qət etməlisiniz.

Fəhrac məscidinin tarixi

İmam Həsən (ə) məscidi kimi də tanınan bu məscid İslamın ilk dövrlərinə aiddir və Fəhrac adlı kənddə yerləşir. Tarixçilərin fikrincə, məscidin ilkin tikilisi İslam dininin İrana gəlişindən əvvələ (miladi 7-ci əsr) aiddir və ehtimal ki, İslamdan sonra məscidə çevrilmişdir. Beləliklə, məscidin tikilmə vaxtını hicri birinci əsrin birinci yarısı (miladi 7-ci əsrin sonu) hesab etmək olar. Buna görə də bəzi ekspertlər bu məscidi Damğan tarixi məscidindən daha qədim və İranın ən qədim məscidi hesab edirlər.

Fəhrac məscidinin xüsusiyyətləri

Fəhrac məscidi dünyada yeganə məsciddir ki, binası yaşına baxmayaraq, yarandığı gündən dəyişməyib və qədim fakturasını qoruyub saxlayıb. Bu məscid dini funksiyasını itirməyib və hələ də namaz qılmaq üçün istifadə olunur.

Fəhrac məscidinin memarlığı

İranda sonradan tikilmiş bir çox məscidlərdən fərqli olaraq, Fəhrac Məscidinin eyvanı və günbəzi yoxdur. Bundan başqa, məscidin samanla örtülmüş divarlarında heç bir kirəmit və ya bəzək yazılarına rast gəlinmir. Məscidin fasadı samandan tikilmiş və tamamilə sadədir və ilk baxışda səhra əhalisinin sadə və bəzəkli həyatını xatırladır.

Binanın əsas hissələri asma qat, giriş, minarə və iki neflidir. Bu komodinlərdən biri əsas komodin kimi tanınır. Digər tumbadan da qışda istifadə olunur.

Fəhrac məscidinin interyeri

Binanın memarlıq üslubunu ərəb üslubuna bənzəyən hesab etmək olar ki, bu da tikildiyi dövrə görə təbii görünür. Təbii ki, binada qədim İran memarlığının elementləri də var, məsələn, Sasanilər dövrünə aid tikililərdə görülən iri çiy kərpiclər, oval formalı künclər, çəlləklər.

Məscidin əsas nəfəsi

Məscidin nefi mərkəzi həyəti əhatə edən eyvandır. Nefin tavanı digər hissələrə nisbətən hündürdür. Məscidin həyəti elə tikilmişdir ki, şimal hissəsi cənub hissəsinə nisbətən daha genişdir, buna görə də nefin tutarlı kvadrat quruluşu yoxdur.

Nefin üç açılışından orta açılış ən böyüyüdür. Tağlar oval formada qurulub və stükko qəlibləri və elementləri var. Lütfən qəliblərdə, Ktesifondakı Kasri sarayında tapılan sarmaşıq kimi görünür. Həmin dövrün iranlı memarları əsas nef açılışını qiblə istiqamətində inşa etmiş və binanın ortasında mehrab olduğu üçün orta açılışı daha böyük etmişlər.

Məscidin sütunları düzbucaqlı formadadır. Hər sütunun künclərində bəzək üçün daha kiçik bir sütun istifadə olunur. Sütunlarda bu bəzəyin olması hicri birinci və ya ikinci əsrin məscidin tikildiyi dövr kimi müəyyən edilməsində fərq yaratmışdır, çünki birinci əsrdə sütunlar tamamilə düz və belə bəzəksiz idi.

Fəhrac məscidinin megrabı

Bu məsciddə iki mehrab var. Əsas mehrab gipsdən hazırlanıb və ölçüləri 2,32 x 3,24 metrdir. Bu mehrab əsas nefin mərkəzi açılışında yerləşir. Daha kiçik olan ikinci qurbangah birinci qurbangahın qərbində yerləşir.

Fəhrac məscidinin alt nefli və minarəsi

Fəhrac məscidinin cənub-qərb hissəsində daha kiçik tumba tikilib. Bu düzbucaqlı nefin tikilməsində məqsəd ondan qışda istifadə etməkdir. Məscidin bu hissəsində istifadə olunan kərpiclərin ölçüləri, onun üzlüklərinin icrasındakı fərqliliklər mütəxəssisləri bu gecənin çox güman ki, məscidin təməli qoyulandan sonra tikildiyini düşünməyə vadar etmişdir. Bu nefdə istifadə olunan materiallar məscidin minarəsində istifadə olunan materiallarla uyğun gəlir. Buna görə də demək olar ki, ikinci dərəcəli nef və minarə eyni vaxtda, ehtimal ki, hicri IV və ya V əsrlərdə (miladi X və ya XI əsrlərdə) tikilmişdir. Bu silindrik minarənin yanında istifadəsi dəqiq göstərilməyən bir neçə otaq var.

Fəhrac məscidinin eyvanı

Məscidin eyvanı əsas neflə üzbəüz yerləşir və günbəzşəkilli tağları olan dörd açılışı var. Bu açılmaların qarşısına nəfin üç açılışı yerləşir və onun tikintisində simmetriya müşahidə olunmayıb. Şimal eyvanın tavanında oval küncləri ilə xüsusi gözəllik yaradan yarımqübbələr var.

Fəhrac məscidinin girişi

Fəhrac məscidinə daxil olmaq üçün üç ayrı giriş var. Hazırda Fəhrac Məscidinə daxil olmaq üçün cənub-qərb girişindən istifadə olunur və iki şərq girişi bağlanıb.

Məscidin bəzəkləri

Ümumiyyətlə, Fəhrac məscidində dekorasiya yoxdur, lakin onun müxtəlif yerlərində üç oxşar stükko dizaynı görmək olar. Onlardan biri kiçik mehrabın tağında işıq saçan işıq şəklində, digəri isə əsas mehrabın üstündə bir neçə bıçaq formasındadır. Nefin cənub hissəsinin divarının tağının altında ikinciyə oxşar dizaynı görmək olar. Mütəxəssislər Fəhrac məscidini tədqiq etməzdən əvvəl suvaq naxışlarından istifadəni eramızın 10-11-ci əsrlərindən sonrakı dövrlərlə əlaqələndirirdilər, lakin Fəhrac məscidi bu illərdən əvvələ aid olduğundan, suvaq dizaynları da daha qədimdir.

Fəhrac Məscidinin milli əsər kimi qeydiyyatı

Fəhrac məscidi miladi 1970-ci ildə (hicri 1349-cu ildə) abidələr siyahısına daxil edilmişdir.