Göycəbel Karvansarası, İranlıların Təbiətə Uyğunlaşma Dahiliyinin Bir Nümunəsi

Göycəbel Karvansarası, İranlıların Təbiətə Uyğunlaşma Dahiliyinin Bir Nümunəsi

2023-cü ildə YUNESKO-nun Ümumdünya İrsi Siyahısına daxil edilmiş Göycəbel Karvansarası, soyuq bölgədə yerləşdiyi üçün, İran karvansaralarının əksəriyyətindən fərqli olaraq, mərkəzi həyətə malik deyil.

Keçmişdə ticarət karvanları yolları boyunca "Karvansara" adlanan xüsusi yerlərdə istirahət edirdilər. Bu xüsusiyyətinə görə karvansaralar ticarətin və əlaqələrin təhlükəsizliyində xüsusi rol oynayırdılar. Göycəbel Karvansarası ticarət yollarının kəsişməsində yerləşdiyi üçün böyük əhəmiyyətə malik İran karvansaralarından biridir, lakin bu karvansaranın əhəmiyyəti təkcə keçmişdəki roluna aid deyil, həm də onun mühəndislik dizaynında və memarlığında 500 il əvvəlki İran alimlərinin dahiliyinin əlaməti olan məqamlar hələ də mövcuddur.

Göycəbel Karvansarasının Memarlığı və Xüsusiyyətləri

Digər İran karvansaraları kimi, Göycəbel Karvansarası da baş qapı, giriş, "Şütürxana" adlanan heyvan saxlama yeri və səyyahların dincəlməsi və yüklərin saxlanması üçün yerlərdən ibarətdir. Lakin bu karvansara, İran karvansaralarının dizaynında adət olunanın əksinə, mərkəzi həyətə malik deyil.

Karvansaranın divarları sındırılmış daşdan tikilmiş, örtüyü isə çalma tağdır (tərpədilmiş tağdır). Karvansaranın mərkəzi dəhlizinin ətrafında hər biri dəhlizdən qapılarla ayrılmış otaqlar və dəhlizlər tikilmişdir. Karvansara divarlarının qalınlığı bir metrdən çoxdur. Belə divarlar səyyahların təhlükəsizliyini artırmaqla yanaşı, istiliyin karvansaranın içərisindən bayıra sızmasının da qarşısını alırdı.

Karvansaranın sahəsi iki min kvadratmetrdən çoxdur. Binanın əsas girişi qərb tərəfdən beş günbəzli əsas zala açılır. Karvansaranın ümumi planı düzbucaqlıdır və onun dörd küncündə dörd müşahidə qülləsi tikilmişdir. Bu qüllələr mühafizəçi və müşahidəçinin yerləşməsi üçün yer olmaqla yanaşı, karvanların gecə vaxtı yollarını tapa bilməsi üçün od yandırılan bir yer idi. Bölgənin soyuq təbiətini nəzərə alaraq, bu qüllələr soyuğun karvansaranın böyük hissələrinə nüfuz etməsinin qarşısını almaq üçün hazırlanmışdır. Bu karvansaranın digər dizayn elementləri də bölgənin coğrafi və iqlim şəraitinə ən çox uyğunluğu təmin etmək üçün qapalı şəkildə təşkil edilmişdir.

Göycəbel Karvansarasının Yaşı

Göycəbel Karvansarasının tikilmə tarixi Şah Abbas Səfəvinin (1587-1629-cu illər Miladi) səltənət dövrünə qayıdır. Şah Abbas öz hakimiyyəti dövründə ticarəti və nəqliyyatı inkişaf etdirmək üçün İranda çoxsaylı karvansaralar tikdirdi ki, bunlar müxtəlif şəhərlərdə "Şah Abbasi Karvansaraları" kimi tanınır. Əlbəttə, karvansaraların tikintisi proqramında Şah Abbas keçmişdə istifadə olunan və dağılmış bəzi binaları da bərpa etmişdir.

Bu karvansaraların hər bölgənin vəziyyətinə və şəraitinə uyğun olaraq fərqli quruluşlara sahib olmasına baxmayaraq, demək olar ki, əksəriyyəti tikinti forması və memarlığı baxımından bir-birinə bənzəyir və adətən səyyahların yerləşməsi, yüklərin və heyvanların saxlanması üçün yerlərdən başqa, onlarda müşahidə hissələri də tikilmişdir.

Karvansaraların bir-birindən olan məsafəsi elə idi ki, karvanlar hərəkət marşrutlarını və proqramlarını onların arasındakı məsafəyə uyğun tənzimləyə bilirdilər. Bu, o dövr səyahətlərinə daha çox təhlükəsizlik qazandırır və karvanların ticarətləri üçün daha uzun yolları əminliklə seçməsinə səbəb olurdu.

Göycəbel Karvansarası Harada Yerləşir?

Bu karvansaranın tikildiyi yer Əhər şəhristanının Gorədərəq kəndinin yaxınlığında, eyni adlı qarlı və dağlıq aşırımdadır. Bu bina Təbrizdən 75 kilometr, Əhər şəhərindən isə 24 kilometr məsafədədir. Göycəbel Karvansarası keçmişdə karvanların hərəkət marşrutunda yerləşdiyi üçün onların ən mühüm dayanacaq və toplanma mərkəzlərindən biri hesab olunurdu və çoxlu gediş-gəliş səbəbindən çox xüsusi əhəmiyyətə malik idi.

Göycəbel Karvansarasının Dünya İrsi Siyahısına Salınması

2000-ci ildə (1379-cu il Şəmsi) İranın milli abidələri siyahısına daxil edilmiş bu gözəl karvansaranın adı 2023-cü ildə Ər-Riyadda keçirilən YUNESKO Ümumdünya İrsi Komitəsinin 45-ci iclasında 53 digər tarixi karvansara ilə birlikdə Dünya İrsi Siyahısına daxil edilmişdir.