Soltaniyyə Günbəz Kompleksində dünyanın ən böyük kərpic günbəzini ziyarət edin

Dünyanın ən böyük kərpic günbəzi – Sultaniyyə günbədini ziyarət

Sultaniyyə günbədi mühəndislik möcüzəsidir; son dərəcə ağır bir tikilidir ki, bünövrəsi cəmi 90 santimetr yerə oturmasına baxmayaraq, yüzilliklər boyu onlarla dağıdıcı zəlzələyə tab gətirmiş və hələ də möhkəm şəkildə ayaqdadır.

Bəzən bir tarixi və ya turistik abidəni dünyada daha tanınmış əsərlərlə müqayisə etmək, onu tanıtmaq üçün faydalı ola bilər; xüsusilə də bir ölkəyə səfər edən, lakin onun mədəniyyəti, tarixi və memarlığı haqqında az məlumatı olan turistlər üçün. Lakin bu, hər zaman mümkün olmur, çünki bəzi abidələrin bənzəri dünyada yoxdur. “Sultaniyyə günbədi” də belə tikililərdəndir. Hündürlüyünə görə bəzən Florensiyadakı Santa Mariya kilsəsinin günbədi və İstanbuldakı Ayasofya məscidinin günbədi ilə müqayisə olunsa da, Sultaniyyə günbədi özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir və bu cür tikili dünyanın heç bir yerində yoxdur.

Bu möhtəşəm günbəd Sultaniyyə adlı qədim şəhərin ən məşhur yadigarıdır və YUNESKO-nun Dünya İrsi Siyahısına daxil edilmişdir.

Sultaniyyə günbədinin tarixi

Bəzi arxeoloji tapıntılar bölgədə insan məskənlərinin eramızdan əvvəl I minilliyə qədər uzandığını göstərir. Bununla belə, İlxanlıların dördüncü hökmdarı Ərğun şah XIII əsrin sonlarında bu bölgəyə xüsusi diqqət yetirdi. Bunun səbəbi Sultaniyyənin Mərv və Mərağa arasında, yəni İlxanlı imperiyasının iki əsas mərkəzi arasında yerləşməsi idi.

İlxanlılar 1256–1356-cı illər arasında İrana hakim olmuşlar. Sultaniyyənin geniş otlaq və əkin sahələri onu hərbi və inzibati mərkəz kimi əlverişli etmişdi. Ərğun şah burada yay iqamətgahı inşa etdirdi. Ondan sonra Sultan Məhəmməd Xudabəndə (Ölcaytu) və Sultan Əbu Səid də şəhərin abadlaşdırılmasına töhfə verdilər. Lakin Qazan xan diqqətini Təbrizə yönəldərək Sultaniyyənin inkişafını dayandırdı və şəhər tənəzzülə uğradı.

Daha sonrakı dövrlərdə şəhər yenidən canlandı və Səfəvilər dövrünə (XVI–XVII əsrlər) qədər karvan yollarının mühüm dayanacağına çevrildi. Bölgədən keçən səyyahların və tacirlərin çoxluğu səbəbindən ətrafda bir neçə karvansara tikilmişdi.

Sultaniyyənin əsl tərəqqisi isə Sultan Məhəmməd Xudabəndə Ölcaytunun hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir. O, İlxanlıların səkkizinci hökmdarı idi və 1304–1316-cı illərdə (703–716 hicri) İran taxtında oturmuşdur. Anası xristian idi və Ölcaytu da gəncliyində xristianlığı qəbul etmişdi, lakin sonradan İslamı qəbul etdi.

Bu gün şəhərin ən məşhur tikilisi olan Sultaniyyə günbədi həmin dövrdə saray kompleksinin mərkəzi idi. Ətrafı 12 metr hündürlüyündə qala divarları ilə əhatə olunmuşdu. Divarlar o qədər qalın idi ki, dörd atlı eyni vaxtda onun üstü ilə keçə bilirdi. Qalanın xarici tərəfində müdafiə məqsədilə xəndək qazılmışdı.

Sultaniyyə türbəsinin tikilmə səbəbi barədə fərqli fikirlər var. Ən geniş yayılan rəvayətə görə, Ölcaytu şiə imamlarına böyük məhəbbət bəslədiyi üçün İmam Əli və İmam Hüseynin cənazələrini burada dəfn etdirmək istəmiş, lakin şəriət alimlərinin etirazı və qəbir açmağın haram olması səbəbilə bu niyyətindən daşınmışdı. Bununla belə, o, layihədə dəyişikliklər edərək öz məzarını bu türbədə inşa etdirmiş və ölümündən sonra cənazəsinin binanın zirzəmisində (sərdabədə) dəfn olunmasını əmr etmişdi.

Layihənin memarlıq dizaynını məşhur vəzir Fəzlullah Həmədani hazırlamış, baş memar Seyyid Əli şah isə 3 min işçi ilə birlikdə 10 il ərzində tikintini tamamlamışdır. Yalnız binanın ağır kərpic üzlüyünün hörülməsi prosesi 3 il davam etmişdir.

Sultaniyyə günbədinin memarlığı

İlxanlılar dövründə çoxlu möhtəşəm və hündür tikililər inşa edilmişdi. Bu dövrdən qalma binaları hələ də Mərağa kimi şəhərlərdə görmək mümkündür. Lakin Sultaniyyə günbədi bu dövrün memarlıq zəkasının ən möhtəşəm nümunəsidir.
Bu günbəd dünyanın üçüncü ən hündür və ən böyük kərpic günbədidir. Bu fakt göstərir ki, həmin dövrdə İran memarlığı və ona bağlı sahələr, o cümlədən riyaziyyat və mühəndislik, yüksək səviyyəyə çatmışdı.

Günbədin ətrafında əvvəllər başqa tikililər də olmuşdur, lakin zamanla onlar məhv olmuşdur. Sultaniyyə türbəsi kərpic və saruç (xüsusi əhəng məhlulu) ilə inşa edilmişdir. İçəridə kərpic mozaika, suvaq, kitabə, kaşı və divar rəsmləri kimi zəngin bəzəklər görünür. Hərçənd çox hissəsi zədələnib, bu tikili hələ də ziyarətçiləri heyran qoyur.

Günbədxana

Binanın əsas hissəsi səkkizguşəlidir və hər guşəsində bir giriş var. Bu səkkiz qapı, Cənnətin səkkiz qapısını simvolizə edir.

Günbədxanada İlxanlı memarlığının ən gözəl ornamentləri qorunub saxlanmışdır. Yuxarı mərtəbədə hər tərəfdə üç otaq yerləşir və hər birində pəncərə açılmışdır. Tavanlar rəngli kərpiclər və suvaq ornamentləri ilə bəzədilmişdir. Ziyarətçilər bu otaqlara aşağı mərtəbədən qalxan pilləkənlərlə daxil olurlar.

Binanın birinci mərtəbəsində böyük bir mehrab yerləşir, onun üzərində Qurandan ayələr relyef şəklində işlənmişdir. Döşəməsi parlaq ağ mərmərlə döşənmişdir ki, bu da interyerə xüsusi parıltı verir.

Günbədin hündürlüyü 48,5 metr, diametri isə 25,5 metrdir. Onun təxmini çəkisi 200 ton təşkil edir. Bu qədər ağır bir tikilinin yıxılmaması üçün bütün konstruksiya bir-birinə dişvari şəkildə çarpaz bağlanmış ağac dirəklərlə möhkəmləndirilmişdir. Bu məqsədlə şam ağacından istifadə olunmuşdur.

Bünövrə cəmisi 90 santimetr yerə oturmasına baxmayaraq, Sultaniyyə günbədi yüzilliklər ərzində çoxsaylı güclü zəlzələlərə tab gətirmiş və hələ də ayaqda qalmışdır.

Tövrətxana (Tövrət evi)

Bu hissə günbədxananın cənubunda yerləşir. Tarixi mənbələrə görə, tövrətxana günbədin tamamlanmasından sonra inşa edilmişdir...