Təbriz Cümə Məscidi, Bir Neçə Tarixi Dövrün Memarlığının Təcəssümü

Təbriz Cümə Məscidi, Bir Neçə Tarixi Dövrün Memarlığının Təcəssümü

Təbriz Cümə Məscidi müxtəlif dövrlərdə dəfələrlə təmir edilmişdir və bu gün qalanlar bir neçə tarixi dövrün memarlıq sənətinin təcəssümü hesab olunur.

Məscid İslam şəhərlərinin əsas ictimai və mədəni mərkəzlərindən biridir. Hər bir şəhərdə, adətən, Cümə Məscidi olaraq bir məscid toplantıların və dini ayinlərin keçirildiyi əsas yer hesab olunur. Təbrizdə də Cümə Məscidi kimi tanınan Təbriz Cümə Məscidi qurulduğu ilk vaxtlardan etibarən şəhərin dini və ictimai fəaliyyətlərinin əsas mərkəzlərindən biri olmuşdur.

Bu məscid Təbrizin Şəhid Mütəhhəri küçəsində yerləşir və tarixi kitablarda "Kəbiri Cümə Məscidi" kimi də xatırlanır.

Təbriz Cümə Məscidinin Tarixçəsi

Təbriz Cümə Məscidinin yaxınlığında Təbriz Bazarı və Talibiyyə Mədrəsəsi kimi binalar da yerləşir, lakin məscidin ilkin binasının yaşı onlardan daha qədimdir. Hazırda məscid Təbriz Bazarının sonunda, Höccətülislam və Mirzə İsmayıl Xaləoğlu məscidləri arasında yerləşir. Binanın memarının adı və tikilməsinin tarixi dövrü dəqiq məlum deyil, lakin onun tikintisi bəzi mütəxəssislər tərəfindən İslamın ilk dövrlərinə (VII və VIII əsrlər Miladi), bəziləri tərəfindən isə Səlcuqilər dövrünə (XI və XII əsrlər Miladi) aid edilir.

Məscidin şəbistanı (böyük salonu) binanın ən qədim hissəsi ola bilər. Bu şəbistan Səlcuqilər dövründə tikilmişdir. Daha sonra Elxanilər hökmranlığı dövründə (XIII və XIV əsrlər Miladi) bu bina təmir edilmiş və ona yeni hissələr əlavə edilmişdir. Məscidin hündür gəctəraşlı mehrabı məhz bu dövrün yadigarıdır. Ağqoyunlular hökmranlığı dövründə və Uzun Həsənin hakimiyyəti zamanı (XVI əsrin sonları) binaya hündür bir günbəz əlavə edilmişdir. Bu günbəz gözəl kaşı işləmələri ilə bəzədilmişdi və Uzun Həsənin həyat yoldaşı Səlcuqşah Bəyim onun tikintisinə nəzarət etmişdir. Hazırda bu hissənin yalnız bir hissəsi kaşı işləmələrindən qalmışdır.

XIX əsrdə Təbrizin bir çox hissəsini dağıdan güclü zəlzələdən sonra, Cümə Məscidi də böyük ziyanlar gördü. Bu zəlzələdən bir neçə il sonra, Qacarlar hökmranlığı dövründə məscid o zamankı Təbriz hakimi Hüseynqulu Xan Dünbüli adlı bir şəxs tərəfindən bərpa edildi. Bu gün Təbriz Cümə Məscidi kimi tanınan bina böyük ölçüdə bu bərpanın nəticəsidir. Baxmayaraq ki, uzun tağları, böyük kərpicləri və qalın dayaqları hələ də qalan məscidin əsas binası əvvəlki dövrlərdən qalmışdır. Görünür ki, məscidin ilkin quruluşu əvvəlcə tək eyvanlı olmuş, lakin tədricən müxtəlif hissələr əlavə edildikdən və təmir edildikdən sonra iki eyvanlı formaya düşmüşdür.

Təbriz Cümə Məscidinin Memarlığı

Binanın ümumi quruluşu düzbucaqlı formadadır. Kərpic və gips məscidin tikintisində istifadə olunan əsas materiallar hesab olunur. Məscidin şimal və cənub hissələrində iki girişi var, şimal girişi məscidin həyətinə, cənub girişi isə bir dəhlizə açılır. Bu dəhliz soyuq qış günlərində məscidin istiliyinin xaricə çıxmasının qarşısını almaq məqsədi ilə yaradılmışdır və Türk dilində "Alçaq" (qısa mənasında) adlanır.

Məscid binasının uzunluğu təxminən 60 metrdir və uzunluğuna görə 28 və 32 metr uzunluğunda iki hissəyə bölünür. Şimal hissəsinin eni digər hissədən daha azdır. Cənub hissəsində Ağ mərmərdən və Səfəvilər dövrünün (XVI əsr Miladi) memarlıq üslubunda tikilmiş sadə bir mehrab var. Binanın bu hissəsində istifadə olunan gözəl və xoş dizayn çox göz oxşayandır. Mehrabın bir hissəsində Elxanilər dövrünə aid kufi xətti ilə bir kitabə görünür. Həmin dövrdə gəctəraşlıq kimi gips bəzəklərindən istifadə çox yayılmışdı. Belə bəzəklər onun zirzəmisində və köhnə ibadətgahında da müşahidə olunur. Əlbəttə, müxtəlif dövrlərdə binada aparılan təmir işləri zamanı bu gəctəraşlıqların bir çoxu örtülmüşdür.

Təbriz Cümə Məscidinin Milli Qeydiyyatı

Təbriz Cümə Məscidi 1931-ci ildə (1310-cu il Şəmsi) milli qeydiyyata alınmışdır və bu gün bu şəhərin ən mühüm turizm mərkəzlərindən biri hesab olunur.