Həzrət Məsumənin hərəmi ilə bənzərsiz mənəvi təcrübə

Həzrət Məsumənin hərəmi ilə bənzərsiz mənəvi təcrübə

Həzrət Məsumənin hərəmi İranın Qum şəhərində yerləşir və ölkədəki ikinci ən mühüm şiə ziyarətgahı sayılır.

Qum şəhəri həzrət İmam Rzanın (şiələrin səkkizinci imamı) bacısı, Həzrət Fatimə Məsumənin dəfn olunduğu yerdir. Həzrətin hərəminin mövcudluğu səbəbilə Qum əsrlər boyu həm mühüm dini ziyarət mərkəzi, həm də şiə elmi fəaliyyətlərinin beşiyi olmuşdur. Bu müqəddəs hərəm Qum şəhərinin “Babilan” (Şeyxan) qəbiristanlığında yerləşir və Məşhəddəki İmam Rza hərəmindən sonra İranın ən mühüm ziyarətgahı hesab olunur.

Həzrət Məsumənin Qumdakı həyatı və vəfatı

Abbasi xəlifəsi Məmun 813-cü ildə qardaşı Əmini öldürərək hakimiyyətə gəldi və Xorasanın (Mərv şəhərinin) strateji əhəmiyyətinə görə paytaxtını ora köçürdü. Onun hakimiyyətinin ilk illəri siyasi qarışıqlıqlarla müşayiət olunurdu. Müxaliflərin çoxunun Əhli-beyt tərəfdarı olması səbəbilə, Məmun onlarla yaxınlaşmaq məqsədilə görünüşdə sülh jesti etdi və İmam Əli ibn Musa ər-Rzanı Mədinədən Mərvə dəvət edərək ona vəliəhdlik təklif etdi. İmam Rza Məmunun hiyləsindən xəbərdar idi, lakin məcburiyyət qarşısında bu təklifi qəbul etdi.

O dövrdə Qumda çoxlu şiə yaşayırdı və onlar siyasi təzyiqlərə baxmayaraq öz etiqadlarından dönmürdülər. Elə buna görə də Məmun İmam Rzanın (ə) Qumdan keçməsinə icazə vermədi və başqa bir yol seçilməsini əmr etdi. Bununla belə, bəzi rəvayətlərə görə, İmam Rza Qum şəhərindən də keçmişdir, lakin bununla bağlı mötəbər sənəd yoxdur.

İmam Rza (ə) Xorasana çatdıqdan sonra ailəsi bir il ondan xəbər ala bilmədi. Buna görə bacısı Həzrət Məsumə bir neçə nəfərlə birlikdə Xorasana yola düşdü. Rəvayətə görə, o, Save şəhərində xəstələndi, lakin Qumda şiələrin yaşadığını eşidib oraya getdi. Qumda Musa ibn Xəzrəc adlı şəxs onu evində qonaq etdi. Lakin 17 gün sonra Həzrət Məsumə vəfat etdi və cənazəsi Qumun Babilan qəbiristanlığında dəfn olundu. Onun vəfatı 816-cı ilə təsadüf edir.

Həzrət Məsumə hərəminin tarixi

Tarixi mənbələrə əsasən, Həzrət Məsumə vəfat etdikdən sonra onun məzarı üzərində sadə bir kölgəlik tikilmişdi. Bir neçə ildən sonra İmam Rzanın (ə) oğlu, İmam Cavadın (ə) nəvəsi Zeynəb xanım 870-ci ildə Quma gəlib onun məzarın üzərində kiçik bir qübbə inşa etdirdi. Bu qübbə XII əsrin ortalarına qədər qaldı və yalnız 961-ci ildə onun qərb tərəfində bir giriş əlavə olunur.

Sonrakı əsrlərdə, xüsusilə Səlcuqlar dövründə (XII–XIII əsrlər), bir çox əlavələr və bərpalar aparılmışdır. Səlcuq hökmdarı Sultan Səncərin dövründə məzar qızılı və mavi kaşılarla bəzədilmiş, daha təmtəraqlı hala gətirilmişdir.

Səfəvilər dövründə (XV–XVI əsrlər) Həzrət Məsumə hərəminə xüsusi diqqət ayrılmışdır. Səfəvi dövlətinin banisi Şah İsmayıl köhnə qübbəni yeni bir qübbə ilə əvəz etmiş, Şah Təhmasib isə hərəmin abadlaşdırılması üçün çoxlu vəqflər ayırmışdır. Sonralar bir çox Səfəvi şahzadələri də burada dəfn olunmuşdur. Məsələn, Şah Səfi (1642), Şah Abbas II (1666) və Şah Süleyman (1694) bu hərəmdə torpağa tapşırılmışlar.

Səfəvi dövlətinin süqutundan sonra Əfqan hücumları nəticəsində Qum şəhəri və hərəmin bir hissəsi dağıdılmış, lakin Qacarlar dövründə (XVIII–XIX əsrlər) yenidən bərpa edilmişdir. Qacar şahları da bu hərəmdə özləri üçün məqbərələr inşa etdirmişlər.

Müasir dövrdə də tikinti və bərpa işləri davam etmiş, yeni həyətlər, mərmər bəzəklər və 1989-cu ildə (h. 1368) yeni bir zərih (qızıl qəfəs) quraşdırılmışdır. Hərəmin mərkəzi hissəsi olan qızıl qübbə və “İvan-e Tələ” XVI əsrdə (Şah İsmayıl dövründə), “İvan-e Aine” və “Bala Sər məscidi” isə XIX əsrdə tikilmişdir.

Bu müxtəlif üslubların və tarixi dövrlərin bir araya gəlməsi nəticəsində Həzrət Məsumə hərəmi İslam memarlığının nadir incilərindən birinə çevrilmişdir. Lakin bu məkanı bənzərsiz edən təkcə onun memarlığı deyil, həm də burada hiss olunan dərin mənəviyatdır – Həzrət Məsumənin nurlu varlığı Qum şəhərinə xüsusi bir ruhi əhval-ruhiyyə bəxş edir.

Hərəmin milli qeydiyyatı

Bu möhtəşəm ziyarətgah 1932-ci ildə (h. 1310) İranın milli abidələr siyahısına 128 nömrə ilə daxil edilmişdir.