İranın məşhur şairi, ustad Məhəmmədhüseyn Şəhryar həm fars, həm də Azərbaycan dillərində yazan İranın ədəbi və poetik dahilərindən biridir və 18 sentyabr bu ustadın xatirəsinə İran təqvimində “Fars şeir və ədəbiyyatı günü” kimi qeyd olunur. Onun Azərbaycanca şeirləri onu doğrudan da İran və Azərbaycan arasında mədəni və ədəbi bir bağa çevirmişdir.

Şeir sənəti melodik dildə formalaşan duyğu və təxəyyülün qarışmasıdır. Bu emosional və melodik qarışıqlıq illər boyu böyük şairləri yetişdirmişdir. Hafiz, Sədi, Mövlana və s. kimi məşhur qəzəl şairlərini bir kənara qoysaq, müasir dövrdə ustad Şəhriyarın şeirləri müasirləşməyə meyllidir. Yaradıcılığı poetik tablolar icad etməkdədir ki, onları “ürək sayıqlaması”, “gecə əfsanəsi” və “iki cənnət quşu” kimi  şeirləri qeyd etmək olar. Şəhryar qəzəl şairidir lakin qəzəl yazmadan başqa şeir növləri də daha az dəyərə malik deyil. Onun qəzəlinin ən mühüm dəyəri şeirin oxucuları ilə emosional əlaqə yaratmaqdadır.

Şəhryar fars ədəbiyyatına tam bələd olan, qədim ədəbiyyatın böyük şairlərinə, xüsusən də Hafizə məftun olan şairlərdəndir. Bu tanışlıq onun keçmiş ədəbiyyatın nəzarətindən qurtula bilməməsinə səbəb olmuş və onun çılğınlığı hər yerdə öz ifadəsini tapmışdır. Onun təsvirlərində keçmiş şairlərin əlamətləri var ki, bu da Şəhriyarın praktikası və klassik fars ədəbiyyatı ilə bağlılığı ilə bağlıdır. O, şeirlərinə klassik və ənənəvi obrazları daxil etmişdir və Hafizə olan məftunluğu və sədaqəti sayəsində əksər obrazlar Xacənin poeziyasında olan obrazlarla eynidir.

Şəhryar sadə xalqla yaşayan bir şair olub, yoxsulluqdan, səfalətdən danışırsa da özü də onu dadıb. Camaatın dərdi onun üçün bir həqqül yəqindir. Cəmiyyətin dərdində özünü yandıran, öz cəmiyyətinin ağrılarını əks etdirməyə çalışan biri olmuşdur.

Fikir və duyğularını təqdim edərkən Şəhryar müxtəlif əhval-ruhiyyə və zövqlərlə uyğunlaşaraq, həmfikir və razılaşmayanlarla dinc yanaşı yaşamağı vacib saydığı dərəcədə qarşılaşmışdır. O, cəmiyyətin mənfi cəhətlərini görür və şeirlərində göstərir. Dəfələrlə sosial cəhalət və etinasızlığın təsirinə məruz qalıb, həyatı zədələnib.

Şəhriyarın şeiri uzun müddət ərzində yazılmışdır. Şəhriyarın poetik dövründə onun poeziyası müxtəlif formalara malikdir. Şəhriyar poeziyasında daimi forma dəyişikliyi və yetmiş ilə yaxın bir müddətdə şeir yazması poetik xüsusiyyətlərin genişlənməsinə səbəb olmuşdur. Şəhriyarın bir çox şeirlərinin çoxluğu və sənətkarlığı şairə şöhrət gətirdi ki, bu, eyni zamanda bir çox şairlərin arzusu idi. Lirik yazı ənənəsinə sədaqət, Hafizə heyranlıq, dövrün poetik hadisələrinə reaksiya, ənənəvi dini hisslərin ifadəsi, ideologiyaya nağlılıqdan israrla qaçmaq, farsca şeir yazmaqdan türk şeirinə üz tutmaq, şeirlərdə narahatçılıq ümumi xüsusiyyətlərdir.

Şəhriyar şairlik həyatının əvvəlindən İranda məşhur olmuşdur. Şəmsi on dördüncü əsrin əvvəllərində Şəhriyarın Bahar, İrəc Mirzə, Arif Qəzvini, Pərvin Etisami, daha sonra Nima Yuşic, Huşanq Ebtihac, Siavəş Kəsrai, Mehdi Axəvan Salis və İranın tanınmış şairləri ilə tanışlığı onu ədəbi görüşlərdə məşhurlaşdırmışdır. Şəhriyarın məhəbbətə tanış qəzəl formasında yanaşması onu tez bir zamanda adi şeir oxucularının şüurunda məşhurlaşdırdı. Şəhriyar ümumi iranlıların şeir qavrayışına uyğun formatda yazıb. Yeni şeirin populyarlaşması və ənənəçilərin yeni poeziyaya güclü müqaviməti poeziya haqqında müzakirələrin universal olmasına kömək etdi.

Şəhriyar bütün müasirlərindən fərqli idi. Şəhriyarın adi vətəndaş idi. Onun gündəlik həyatla münasibəti çox xaotik və formasız idi. Şəhriyarın çoxsaylı fotoları onun bütün insanların normal həyatına, hətta özünə biganə olduğunu göstərir. Tez-tez dəbdən düşmüş paltarlar geyinməsi, bədənində rəngli geyim olması, zahiri görünüşünə tünd qırmızı papaq taxması onun daxili fantaziyaları və özünəməxsus şəxsiyyəti idi.

Şəhriyar müxtəlif formatlarda və həm fars, həm də türk dillərində şeirlər yazıb. Şəhyarın ikicildlik divanındakı şeirlərin sayı Şəhyarın böyük yaradıcılığını göstərir:

Fars şerlərindən Qəzıllər (547 qəzəl), qəsidələr (100 qəsidə), Məsnəvilər (25 uzun məsnəvi), qitələr (150 ədəd), müxtəlif formatda farsca şeirlər (123 ədəd), İran İslam İnqilabı üçün şeirlər (39 ədəd) Türk şerlərinin içərisində isə: Heydər Babaya Salam (1) və (2), Səhəndim, şairlərə yazılan məktublar və ictimai şerlər yumor toxunuşu ilə, “Səhənd və Azərbaycan şeirləri” Bulud Qaraçörlunun (Səhənd) vəfatı üçün olan şeirlər yerləşdirilib.

Şeirlərə statistik nəzər saldıqda Şəhriyarın həcmli yaradıcılığı görünür. Heç şübhəsiz ki, şairin adının uzunömürlü olmasında iki amil, yəni şairin əsərlərinin həcmi və görkəmli bədii əsərlərin yaranması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Şeirlərinin həcminə görə Şəhriyar Hafizdən qat-qat çox və müəyyən dərəcədə Sədiyə bərabər olan şeir yazmışdır. Statistik baxımdan Şəhriyarın adını Firdovsi, Nizami, Mövlana və Sədidən sonra çəkmək olar. Bədii baxımdan Şəhriyarın poeziyası təqdirə layiqdir.

Şeir də cəmiyyətin mədəni ənənəsində formalaşır. Şəhriyar bu ənənəyə çox sadiqdir. Şəhriyarın fikrincə, Hafiz fars dilində poetik ənənənin ən böyük nümayəndəsidir. Hafiz poeziyasında dilin gözəlliyini göstərmək üçün söz və poetik quruluşlardan istifadə edilir. Hafizin dili öz dövrünün dili deyil. Hafizin şeirində hansısa tarixi hadisədən söz açılırsa, bu, ancaq poetik ifadəyə qeyri-müəyyənlik əlavə etmək üçün bir vasitədir. Hafizin dili gözəl dildir. Gözəllik şeirin məqsədi, poeziyanın həqiqətidir.

Hafiz şeirdə Şəhriyarın nümunəsidir. Şəhryar Hafizin qəzəllərinə cavab olaraq çoxlu qəzəllər yazmışdır. Şəhriyarın bir çox şeirləri vəzn, qafiyə, obraz və mövzu baxımından Hafizin şeirlərinin təkrarıdır. Şəhriyarın Hafizə məftun olması onun 1352-ci ildə Şiraza səfərində və Hafizin sarayında bəzi qəzəllər yazmasından da aydın görünür.

Heydər Babaya Salamın (1330) Azərbaycanca yazılması Şəhriyarın fars dilində qəzəl bəstələməklə İranda böyük şöhrət qazandığı və fars şeirində ustalığının sübuta yetirildiyi vaxta təsadüf edir. O, xarab olmuş torpağının keçmişini bərpa etməyə başladı. Doğma torpağa bağlılıq bu cür poeziyada proqnozlaşdırılır. Tehran modernizmin təmsilçisi olduğu üçün modernizmə nifrət edən bir insan üçün ideal yer ola bilməzdi. Şəhriyaın doğma torpağa bağlılığı güclü idi. Uzun poeması "ürək sayıqlamaları" 1316-cı şəmsi ilində fars dilində yazılmışdır. Bu şeirdə qeyd olunan hadisələrin hamısı dağıdılmış torpağa aiddir. Bir neçə ildən sonra bu hadisələr Azərbaycanca “Heydər  Babaya Salam”da “müasir romanlarda rəvayət” üslubunda yazılmışdır. Şəhriyar öz xaraba kəndində danışılan dildən istifadə etməyə qərar vermişdi. Şəhriyar kəndini dağılmaqdan xilas edə bilmədi, amma İranda Azərbaycan dilini xilas etdi.

Nəticə

Şəhriyar İran ədəbiyyatı tarixində ən məşhur şairlərdən biridir. Şəhriyar İranın köhnə poeziya ənənəsinin müasir dövrdə sadiq qalanlar arasında ən yaxşı nümayəndədir. O, iki dildə, fars və Azərbaycan dillərində dünyanın istənilən yerində Azərbaycan dilli insanların duyğuları ilə əlaqə saxlaya bilən, qırılmaz bağ yarada bilən şeirlər yazıb. Onun hər iki dildə yazdığı şeirləri sənətkarlığının zirvəsindədir. Şəhryar poetik qədimdən nümunə götürən şairdir. Ona görə də Şəhriyarın şeiri həmişə məftun olmuş ruhları mənəvi duyğularının orijinal poetik dillə ifadə olunmasını istəyən insanların dilində axacaq. Şəhryarın Azərbaycan türkcəsinin uzunömürlülüyündə misilsiz rolu olub və bu mənada iki İran və Azərbaycan xalqı arasında möhkəm və əbədi körpü hesab olunur.