İran İslam İnqilabının tibb sahəsində nailiyyətləri

 

İran Tibb sistemi təşkilatının baş direktoru belə demişdir:

İnqilabdan sonra iranlıların ömür uzunluğu indeksinin artması/mütərəqqi və rekombinant dərmanların istehsalı sahəsində dünyada dördüncü yer/xəstələrin xaricə göndərilməsinin ildə 11 min nəfərdən sıfıra enməsi

Tibb Sistemi Təşkilatının baş direktoru İslam İnqilabının tibb sahəsində nailiyyətlərini sadalayarkən, İranda şəbəkə sistemi və ilkin səhiyyə xidmətini dünyada uğurlu modellərdən biri adlandırıb və deyib: Bu uğurlu model digər ölkələrdə də öyrədilir.

Doktor Məhəmməd Rəiszadə həmçinin dedi: İnqilabın qələbəsindən sonra bizim ömür uzunluğu indeksimiz 55 ildən 77 ilə yüksəldi ki, bu da hazırda dünya üzrə orta göstəricidən də yüksəkdir. İnqilaba qədər bizim indeksimiz dünya orta göstəricisindən aşağı idi, 1989-cu ildə biz dünya statistikasına çatdıq və 90-ci illərdən hətta İranda orta ömür uzunluğu dünya üzrə orta göstəricidən də keçdi.

O, əlavə etdi: “Biz ilkin səhiyyə xidməti və şəbəkə sisteminin genişləndirilməsi baxımından dünyada uğurlu modellər sırasındayıq”. 19 mindən çox kənddə ilkin tibbi yardım göstərən 35 min tibb bacımız var, inqilabdan əvvəl bu rəqəm 2500 idi. Ölkəmizin bu modeli hətta dünyanın başqa ölkələrində də uğurlu model kimi tədris olunur.

Tibb sistemi təşkilatının rəhbəri vurğuladı: "Biz vərəm, vəba və malyariyanın kökünü kəsə bildik, halbuki Nigeriya kimi bir ölkədə malyariya ilə bağlı ölüm nisbəti hələ də çox yüksəkdir və hətta uğurlu modelimizi orada tətbiq etməyimizi xahiş etdilər".

O, davam etdi: Peyvənd əhatəsinə gəlincə, biz inqilabdan əvvəlki 25 faizdən 99 faiz peyvənd olunmaya çatmışıq və ilk ölkələr sırasındayıq. Qeyd edək ki, hepatit B ilə bağlı dünyada yeni doğulmuş uşaqların bu peyvənddən istifadə imkanları orta hesabla 44% təşkil edir, lakin biz 100% çıxışı təmin etmişik və bütün yeni doğulan uşaqlar hepatit B-yə qarşı peyvənd edilmişdir və bu səbəbdən xəstələnmə nisbəti İranda dünya ortalamasından aşağıdır.

İnqilabdan sonra ölüm hallarının azalmasına toxunan Rəiszadə dedi: İnqilabdan sonra körpələrin, hamilə anaların və s. ölümləri 10 dəfə azalıb. Bir aya qədər körpə ölümü  hər 1000 təvəllüddən 8-ə düşmüşdür.   Doğum vaxtı ana ölümü  hər min nəfərdə 200 dən hər 1000 də çatmışdır. Təbii ki, çalışmaq lazımdır ki bu statistika sıfıra yaxın olsun. Müalicə imkanları baxımından ölkə şəhərlərinin 30-37 faizində xəstəxana və tibb məntəqələri var idi ki, hazırda bu rəqəm 97 faizə çatıb.

O, insan resursları sahəsində baş verən dəyişiklikləri yüksək qiymətləndirərək demişdir: “İnqilabın əvvəlində bu rəqəm 13 min nəfər olduğu halda, indi ölkəmizdə həkimlərin sayı 150 mindən çoxdur”. Artıq ölkədə xarici həkimlərimiz yoxdur. Əhalinin hər 10000 nəfərinə düşən həkimlərin sayı 4 və ya 4,5 nəfər olub, hazırda bu rəqəm 15-i ötüb, ölkə əhalisinin sayı isə 2,5 dəfə, adambaşına düşən bu isə 3,5 dəfə artıb.

Ölkənin tibb sistemi təşkilatının rəhbəri əlavə edib: tibb, stomatologiya və tibb fakültələrinin sayı təxminən 10 dəfə artıb və biz 7 tibb fakültəsindən 67 tibb fakültəsinə, 3 stomatologiya fakültəsindən 44 stomatologiya fakültəsinə və 3 əczaçılıq fakültəsindənc 22 fakultəyə yüksəlmişik və bu artım orta hesabla təxminən 10 dəfədir. Sağlamlıq sahəsinə aid PHD dərəcələri üçün 1981-ci ilə qədər iki məzunumuz var idisə, indi bu tələbələrdən 1100-dən çox təhsillimiz var.

O, daha sonra dedi: “Qadınlar sahəsində sağlamlıqla bağlı magistr məzunların 60%-ni qadınlar təşkil edir; Halbuki əvvəllər bu rəqəm 20%-dən aşağı idi. Doktorantura səviyyəsində də 12%-dən 52%-ə yüksəldik. Həmçinin səhiyyə sahəsində çalışan qadın tədqiqatçılar 18%-dən 41%-ə yüksəlib. 90-cı illərə qədər 18 tam professor var idisə, hazırda fakültədə 2552 tam professor var və professor-müəllim heyətinin sayı 10 dəfə artıb.

Rəiszadə davam etdi: 90-ci illərdən əvvəl biz hər il xaricə 11 000 xəstə göndərirdik və hər birinin qiyməti orta hesabla 10 000 dollar idi. 1989 cu  ilə qədər 5000-ə yaxın xarici həkimimiz var idi və onların hər biri orta hesabla 2500-3000 dollar maaş alırdı; İndi nə əcnəbi həkimimiz var, nə də xəstə xaricə göndərilir. İnsan resurslarının bu artımı insan resurslarının kəmiyyət və keyfiyyətcə inkişafı hesabına ildə ən azı 12 min milyard tümən valyuta qənaəti təşkil edir.

O, tibb və tibbi avadanlıq sahəsinin artımına işarə edərək əlavə edib: Dərman  üzrə özünü təmin etmək üçün ümumi valyuta qənaəti 60-70 min milyard tümənə yaxındır.

Rəiszadə vurğulayıb: Ölkəmiz beynəlxalq tibb sahəsində də fəxr edir. Əslində biz daxildə özümüzü təmin edirdik və xidmətlərimiz dünyada standart kimi tanınır. Bütün bu fəxri adlar professorların və tələbələrin zəhmətinin, ölkə sağlamlığının nəticəsidir. Deyirlər ki, səhiyyə naziri niyə həkim olmalıdır? Deyirik ki, bu nailiyyətlər tibb nazirlərinin iştirakı ilə əldə olunub. İnqilabın ali liderinin dediyi kimi həkimlər müharibıdın üzü ağ çıxdılar. Bu uğurlar müharibə zamanı səhiyyə sahəsini idarə edən səhiyyə idarəçilərinin səylərinin nəticəsi idi.

O, davam etdi: Tibb cəmiyyətimiz bu nailiyyətləri müharibə kimi böhranlarla üzləşdiyi bir şəraitdə əldə etdi. Həkimlər müqəddəs müdafiənin səkkiz ilində 520 min yaralını müalicə edib, 1000 həyat qurtaran cərrahiyyə əməliyyatı həyata keçirib, bu sahədə zərrə qədər təcrübəyə malik olmadan 100 min kimyəvi xəsarət alan insanı müalicə edib, özləri də bacarıq qazanmağa başlayıblar. Onlar 53-dən çox səhra xəstəxanasını və 32 xüsusi xəstəxananı idarə edirdilər. Yaralının xəstəxanaya çatdırılması üzrə dünya rekordu 45 dəqiqə idi ki, bu, müqəddəs müdafiə zamanı 25 dəqiqə oldu, çünki cərrahlarımız cəbhə xəttinə ən yaxın yerdə səhra xəstəxanası tikdirdilər, hətta bəzən əməliyyat zamanı xəstəxana bombardman olunurdu.

Ölkənin tibb sistemi qurumunun rəhbəri vurğuladı: Dünyanın bütün böyük müharibələrində yoluxucu epidemiyalar müharibə vəziyyətinin pozulmasında mühüm rol oynasa da, bu bizim ölkədə baş verən müharibədə baş vermədi ki, bu da həm də dövlət başçısının fəaliyyəti ilə bağlıdır. Sağlamlıq qüvvələri, gecə-gündüz çalışdılar. Müqavimət cəbhəsi bölgəsində 2013-cü ildən 2018-cı ilə qədər 600-dən çox tibb işçisi könüllü olaraq İŞİD-ə ən yaxın cərgələrdə fəallıq göstərdi və bu, öz xidmətlərimizi təqdim etmək kombinasiyasının dəyişmədiyi bir vaxtda oldu. Hətta könüllülərin sayı ehtiyacdan çox idi.

O, əlavə etdi: "Korona şəraitində heç vaxt tibb işçisi çatışmazlığı yaşamadıq və fədakarcasına dostlar köməyə gəldi." Özü də xəstəxanada xəstə olan, lakin ehtiyac olduğu üçün əməliyyat otağına gedib iş başında duran həkimlər.

Rəiszadə tibb qüvvələrinin hazırlığı ilə bağlı da aydınlıq gətirib: Bu sahədə keyfiyyət birinci sözdür. Biz ən ciddi keyfiyyət üsulları ilə məşq etmişik və standartı heç vaxt aşağı salmamışıq. Bu proses davam etməlidir, keyfiyyətsiz tibb məzunları yetişdirməyə haqqımız yoxdur; Çünki biz insanların həyatı ilə məşğuluq. Keyfiyyət standartına riayət etməklə təlim potensialı artırılmalıdır. İnsanlar tibb işçilərinə etibar etməlidirlər. İndi hər il 4000-dən çox mütəxəssis məzun olur, 1700-dən çox mütəxəssis və təqaüd proqramı bitirir ki, bu da az iş deyil.

O, davam etdi: Ölkədə xəstəxana çarpayılarının sayı 50 mindən 150 minə yüksəldi. Hazırda xəstəxana tikintisi təxminən 10 milyarda başa gəlir və bu, heç də kiçik iş deyil. Təhsil yerlərinin sayı 65 mindən artıqdır. İl ərzində ölkədə 900 milyon tibbi xidmət göstərilir. Hər il özəl sektor üçün 700 milyon insana xidmət göstərilir və çarpayılarımızın 17%-i bu sektora, 8 milyon xəstəxanaya yerləşdirilməsindən 1,5 çarpayı isə özəl sektora aiddir. Koronada xəstələrin 25%-i bu şöbəyə müraciət edib. Bu yüksək statistik göstəricilər arasında tibb ictimaiyyətinin pozuntularının miqdarı azdır; Ancaq bu, müdafiə demək deyil, hətta 80%-ə qədər məhkəmə qərarları xəstənin xeyrinə çıxarılıb və biz xalqın qayğısına qalırıq.

O, əlavə etdi: “Biz qabaqcıl və rekombinant dərmanların istehsalına görə dünyanın ilk dörd ölkəsi sırasındayıq və kök hüceyrə istehsalına görə dünyanın ilk üç ölkəsi arasındayıq və bizdə 7000-dən çox dərman var. Bu bir neçə ildə qaraciyər transplantasiyası və biz koxlear implantasiya baxımından dünyanın ilk beş ölkəsi arasındayıq. Damar cərrahiyyəsi sahəsində indi vilayətlərin 26 mərkəzində damar cərrahiyyəsi mərkəzlərimiz var. Ürək transplantasiyasına gəlincə, iki Korona ili ərzində uşaqlar üçün 69 uğurlu ürək transplantasiyası əməliyyatı həyata keçirdik və bu iki ildə biz dünyada birinci yeri tutduq.

Tibb Sistemi Təşkilatının Baş Direktoru sözünə davam etdi: Biz orqan transplantasiyası baxımından dünyada dördüncüyük və eyni zamanda qaraciyər, mədəaltı vəzi, bağırsaq, ağciyər, ürək və ağciyər transplantasiyası ilə fəxr etdik. Sümük iliyi transplantasiyası üzrə mütləq dünyada ilk 3 ölkə arasındayıq. Həm də sonsuzluğun müalicəsi sahəsində dünyada ilk ölkələr sırasındayıq.

O əlavə etdi: Son üç onillikdə tədqiqat işçi qüvvəmiz 26 dəfədən çox artıb və tibb sahəsində istər kəmiyyət, istərsə də keyfiyyət baxımından elmi mövqemiz 15 və ya 16 dır. Halbuki 1980-cı ildə bu dərəcə 101 idi. 2000-cı illərin əvvəllərindən biz elmi məqalələrin artımı sahəsində birinci yeri tutduq, ona görə də tibbi biliklərin istehsalında dünyada elmi nüfuza çatan və tibb elmləri üzrə məlumat kitabçalarını yaza bildik, çünki imkanlar var və bu iş insan resursları sahəsindədir.

O, vurğuladı: İndi bizim məzunlarımız dünyada görkəmli yer tuturlar. Bir baxımdan mühacirət məsələsi bizdə həssaslıq yaradır, digər tərəfdən isə insan resurslarının hazırlanmasında gücümüzü göstərir, ora gedən elm xadimləri olur və bu da göstərir ki, bizim həkimlərin bacarığı çox yüksəkdir.

Rəiszadə vurğuladı: Mühacirət məsələsini böyütmək olmaz; Çünki bu iş tibb ictimaiyyətinə ziyandır. Bəziləri gəlib bəzi təşkilatlarda bu böyütməni bizə qarşı istifadə edib. O halda ki, bizim ehtiyaclarımız baxımından ekspert qüvvəsinin getməsi belə itkidir və bunlar bizim sərmayələrimizdirlər, amma bu proses artıq baş verib.

O, mühacirətin qədim zamanlardan mövcud olduğuna diqqət çəkərək belə izah etdi: İnqilabdan əvvəl ixtisas kurslarının məzunları daha çox xaricdə təhsil alırdılarsa, indi hamısı daxildə təhsil alır. Maraqlıdır ki, tibbi mühacirətin statistikası digər ölkələrlə müqayisədə xeyli aşağıdır və həkimlərin emiqrasiyasının mütləq dəyəri narahatedici deyil.

Rəiszadə deyib: İndi dünyanın 50 ölkəsindən 6500-dən çox əcnəbi tələbə öz vəsaiti hesabına bizim tibb elmləri universitetlərimizdə təhsil alır və bu, keçmişlə müqayisədə vəziyyətin nə qədər dəyişdiyini və təhsil imkanlarımızın yüksək olduğunu göstərir, lakin bu imkanlar yüksək səviyyədə olmalıdır. Bir vaxtlar dünyanın ən yaxşı 500 universiteti arasında deyildiksə, indi universitetlərimiz bu reytinqə daxil edilib.

Sağlamlıq turizminə gəlincə, o, bildirdi ki, bu sahədə dünya sağlamlıq turizminin 10%-ə qədərini cəlb edə bilərik. O, ölkədə baş verən son hadisələri belə izah etdi: Son zamanlar tibb ictimaiyyətimiz hadisələrlə ən yaxşı şəkildə üzləşdi. Kənardan və içəridən bəzi adamlar yaxınlarını tətilə sövq etməyə çalışsalar da, həkimlər heç vaxt müalicəni dayandırmayıblar.

O, vurğulayıb: Qaraciyər və ya sümük iliyi transplantasiyası kimi bəzi müalicələr Tehranda həyata keçirilir və bu müalicələri bütün şəhərlərdə təmin etmək sərfəli deyil, sümük transplantasiyası kimi müalicəyə bütün ölkədə başlamaq olmaz. Digər tərəfdən, mədəni və psixoloji problemlər xəstələrin paytaxtda daha yaxşı müalicə olunacağını düşünməsinə səbəb olub. Digər tərəfdən, Tehranda həkimlərin sıxlığı digər şəhərlərə nisbətən daha çoxdur, ona görə də bunu düzəltmək üçün infrastruktur düzəlməli və həkimlərin saxlanması paketinin həyata keçirilməsi həkimlərin saxlanmasına çox kömək edəcəkdir.

Rəiszadə deyib: Şəhərlərimizin 97 faizində tibb məntəqələri var. 1987-ci ilə qədər ölkədə 5000 əcnəbi həkimimiz var idi, onların hər biri 2500-5000 dollar maaş alırdı və biz bu məsələdən keçdik. Hər il 3600 mütəxəssis məhrum ərazilərə paylanır, məhrum ərazilər də yerli qüvvələr tərəfindən idarə olunur və potensialın əhəmiyyətli faizi yerli qüvvələrə ayrılır. İnfrastrukturu yaxşılaşdırılmadan potensialın artırılması fayda vermir , lokallaşdırma və saxlama paketi həyata keçirilməsə, həkim məhrum bölgədə qalmayacaq və həkimlərin səyləri kompensasiya edilməlidir ki, onların saxlanması selektiv olsun. Vergi güzəştləri və mənzillə təminat , yerliləşdirmə və obyektlərlə təminat bunlardandır.