Sührəvərdi

Əbu əl-Futuh Yəhya, Həbş əmirinin oğlu Şeyx İşraq kimi tanınan Şəhabəddin, hicri VI əsrdə arif, filosof və işraq hikmətinin banisi.

Sührəvərdi Zəncanın Sührəvərd şəhərində anadan olub. Görünür zəngin zəka onu yeniyetməlik illərində öyrənmək üçün səyahətə çıxarıb. O, əvvəlcə Marağada Məcdəddin Cilinin yanında oxumuş, sonra İsfahana getmiş Zəhirəddin Qaridən (farsca) elm öyrənmişdir. Bundan sonra çox səyahət etdi və gəncliyində filosof kimi tanındı və nəhayət Hələbə getdi. Hələb hakimi Sultan Səlahəddin Əyyubinin oğlu Malik Zahir ona hörmət edirdi, lakin şəhərin din alimləri onu əqidəsinə görə xaric etdilər və öldürülməsini tələb etdilər. Buna görə də Səlahəddinə məktub yazdılar.  Dinin zahirinə ehtiram göstərməkdə canfəşanlıq edən Səlahəddin, dini və dünyanı sizin üzərinizə qızışdıracağını yazan üləmanın məktubundan təhlükə hiss etdi və oğluna onun öldürülməsini əmr etdi. Məlik Zahir istər-istəməz onu ələ keçirdi və Sührəvərdi 38 yaşında Hələb qalasında öldürüldü (onun necə öldüyünə dair başqa məlumatlar da var). Şeyx İşraqın öldürülməsindən sonra Hələb şəhərində onun haqqında müxtəlif fikirlər söylənilir və ateizmdən tutmuş fəzilət və fəzilətə qədər hər şey ona aid edilirdi.

Şeyx İşraqın əsərlərini müşahidə və tədqiq etməklə dindarların və sünnilərin niyə ona qarşı çıxdıqları aydın olur. Bəzilərini ərəbcə, bəzilərini farsca yazdığı əsərlərində o, yunan fəlsəfəsi ilə İslamdan əvvəlki İran ideyalarını qarışdırmış, xüsusi bir üslubla bir tərəfdən başqa terminlər yaratmağa başlamışdır. Fəlsəfə və ilahiyyat müştərək olmuş, digər tərəfdən də ariflərin və sufilərin ifadəsinə yaxın bu üslub və tərzdə o dövr üçün yeni, mürəkkəb, qəribə və hətta təhlükəli bir dil istifadə edilmişdir. O, fəlsəfəsini İşraq hikməti adlandırmış və burada simvolik dildən istifadə etmiş, işıq, qaranlıq, günəş, ulduzlar və s. kimi elementləri təqdim etmişdir. Şeyx İşraqın əsərləri çoxdur, bəziləri isə son dərəcə çətindir. Onun bir neçə əsəri var o cümlədən “Hükəma işraq” və “Nur heykəlləri”.

Onun bütün əsərlərinin tam nəşri Şeyx İşraqın əsərləri toplusunda Henri Korbin və Seyid Hüseyn Nəsrin səyləri ilə dörd cilddə (Tehran, 1977) çap edilmişdir.