Vasunəkxani Fars əhalisinin toyda şadlanmaq üçün olan adətidir.

Fars əyalətinin sakinlərinə məxsus toy adətlərindən biri “Vasunəkxani”dir. Bu mərasimdə xalq arasında yayılan şeirlər özünəməxsus formada ifa olunur.

İran xalqının xüsusi münasibətlə bağlı olmayan ən önəmli bayramlarından biri – toy mərasimləridir. Bu mərasimlər ölkənin hər bir bölgəsində oranın mədəniyyəti və tarixi ilə uyğunlaşaraq özünəməxsus rəng və forma alır. Xoşbəxtlik üçün edilən adətlər – elçilik, “bəli” mərasimi və xına gecəsi – İranın əksər bölgələrində yayılmışdır və yalnız detallarda kiçik fərqlərlə icra olunur. Lakin bəzi toy adətləri yalnız müəyyən bölgələrə məxsusdur və başqa yerlərdə onlara bənzər adətlərə rast gəlinmir. “Vasunək” və ya “Vasunəkxani” də məhz belə adətlərdəndir – bu mərasim keçmişdə şiirazlılar tərəfindən həyata keçirilirdi və bu gün əvvəlki kimi geniş şəkildə keçirilməsə də, hələ də Şiraz və Fars ostanının bəzi şəhərlərində mövcuddur. Bu adət zamanı köhnə xalq nəğmələri kollektiv şəkildə oxunur.

Vasunəkxani nədir?

Vasunəkxani – Şiraz folkloruna məxsus mahnıların ifa olunmasıdır ki, bu mahnılara “vasunək” deyilir. Vasunək – qızın ailəsi tərəfindən qızın tərif olunması mənasını verir. Bu mahnılar həm kədərli, həm də şən məzmun daşıya bilər, lakin toy mərasimlərində əsasən şən şeirlər musiqi, mahnı və rəqs müşayiəti ilə oxunur.

Vasunəkxani adətən qadınlar tərəfindən icra olunur. Onlar şeirləri oxuyarkən zərbələr vurur və bir neçə nəfər də qrup şəklində dəf çalaraq ifaçılara qoşulur. “Kül çəkmək” (kəl) – sevinc anlarında edilən xüsusi bir hayqırtıdır. Fars ostanının bəzi bölgələrində vasunək mahnılarına “sorud” və ya “suri” də deyilir.

Vasunəkxani nə zaman həyata keçirilir?

Bu adət Fars ostanının köçəri tayfaları arasında daha çox rəqs və şadlıqla müşayiət olunur. Basiri elinin vasunəkləri xüsusilə tanınmışdır. Basiri eli – Fars ostanında yaşayan, fars mənşəli və farsdilli köçəri tayfadır. Onlar keyfiyyətli xalça və kilimləri ilə də tanınırlar. Bu tayfanın sayı təxminən 100 min nəfərə çatır və onların musiqi ifasında əsas alətlər nəqara və ney sayılır. Basiri qadınlarının rəngarəng geyimləri vasunəkxani mərasiminə xüsusi gözəllik qatır.

Basiri toyları adətən iki gündən çox davam edir və orada hücurəbəndi, bəy hamamı, xına mərasimi, cehiz aparma və gəlin gətirmə kimi mərasimlər şadlıqla keçirilir. Bu mərasimlərin hər birində vasunəkxani icra oluna bilər.

Vasunəkxani zamanı qadınlar arasında bir nəfər şeir oxuyur, digərləri isə qrup halında cavab verir – ya başqa misralarla, ya da eyni şeiri təkrar edərək. Bəzən də hamı birlikdə xor şəklində mahnını ifa edir.

Vasunək mahnılarının mövzusu nədir?

Vasunək – evliliklə bağlı olan xalq mahnılarından ibarətdir. Bu mahnılarda sevgi və insani arzular ifadə olunur. Bu şeirlərin müəllifləri adətən naməlum olur və qafiyə və vəzn qaydalarına ciddi şəkildə riayət etmirlər. Ona görə də bu şeirlər ahənglidir və şairin çatdırmaq istədiyi fikri ifadə edir. Zaman keçdikcə müxtəlif ifaçılar öz zövqlərinə uyğun olaraq bu şeirlərə yeni misralar əlavə etmiş və bu günkü vasunək mətnləri uzun illər boyu formalaşmış xalq yaradıcılığı xəzinəsidir.

Vasunəkxani hansı mərhələlərdə icra olunur?

Elçilik mərasimindən başlayaraq gəlinin evə köçməsinə qədər olan müddətdə vasunək üçün müxtəlif şeirlər oxunur. Buna görə də toyla bağlı müxtəlif mərasimlərdə bir neçə dəfə vasunəkxani keçirilə bilər. Vasunək adətən altılı-səkkizli ritmlə, Şuştəri ladında, təkbeyt formasında ifa olunur.

Vasunək əsasən gəlinin ailəsi tərəfindən oxunur, lakin bəzi vasunəklər qarşılıqlı şəkildə – həm gəlin, həm də bəyin ailəsi tərəfindən oxunur və bir-birinə cavablı şeirlər formasında icra olunur.

Keçmişdə şiirazlılar vasunək oxumaq üçün hamamlar – məsələn, Vəkil hamamını – təntənəli şəkildə bəzəyərdi, və qadınlar hamamın ortasında şeirlər oxuyardılar. Hazırda isə vasunəkxani Şirazda əvvəlki qədər geniş keçirilməsə də, yenə də toy mərasimlərində musiqi qruplarının iştirakı ilə tək və ya qrup halında icra edilir.

Son onilliklərdə ənənəvi vasunək mahnıları müxtəlif müğənnilər tərəfindən ifa olunmuş və musiqi albomları şəklində yayımlanmışdır.