Araz sahilində Xudafərin Muzeyində insanın 7000 illik məskunlaşmasının tarixinə qısa bir baxış

Şərqi Azərbaycan əyaləti, gözəl təbii mənzərələri və uzun tarixi ilə turistlər üçün ən cəlbedici yerlərdən biridir. Bu əyalətdə bir çox muzeylər mövcuddur. Xudafərin Muzeyi də bu muzeylərdən biridir və Xamarlı şəhərində yerləşir. Bu muzeydə toplanmış tarixi əşyalar, bu bölgədə insanın minlərlə illik yaşayış tarixini göstərir.

Xudafərin Muzeyi harada yerləşir? Xudafərin, Şərqi Azərbaycan əyalətinin şimalında yerləşən bir rayonudur. Xudafərin şimalda Aras çayı ilə sərhədlənir və İranın sərhəd rayonlarından biridir. Rayonun sahəsi təxminən 1525 kvadrat kilometrdir və əyalətin 3,3 faizini təşkil edir. 2010-cu ildə (1389 hicri) Xudafərin rayonu Kəlbəcər rayonundan ayrıldı. Xamarlı şəhəri bu rayonun mərkəzidir. Xudafərin, Qaradağ və Qafqaz dağ silsilələrinin arasında yerləşməsi və uyğun su qaynaqlarına çıxışı ilə bu bölgədə kənd təsərrüfatını inkişaf etdirmişdir. Böyük Xudafərin barajı, əsasən torpaq damlı və gil nüvəli bir damdır və bu rayonun kənd təsərrüfatı su təminatı üçün əhəmiyyətli bir mənbədir. Barajın hündürlüyü 61 metr (ayaqdan hündürlük 64 metr) və tağının uzunluğu 390 metrdir. Bu baraj, kənd təsərrüfatı su təminatının yanında, təxminən 30 min hektar əkin sahəsinin suvarılmasını təmin edir və bölgənin elektrik təchizatı üçün böyük bir hidroelektrik stansiyasıdır. Xudafərin, həmçinin Aras Azad Ticarət Bölgəsinin bir hissəsi olaraq iqtisadi mübadilələrdə mühüm rol oynayır. Tarixi baxımdan, Xudafərin qədim yaşayış yeri sayılır. Xudafərindəki tarixi körpülər, qədim dövrlərdən bəri bu ərazidən Aras çayını keçmək və onun şimal sahillərinə çatmaq üçün istifadə olunduğunu göstərir. Bəzi rəvayətlərə görə, Xudafərin, Quranda qısa şəkildə həyat hekayələri qeyd olunan Res tayfasının yaşadığı yer olub. Bəzi təfsirçilərə görə, Res tayfası peyğəmbərlərini quyunun içərisinə ataraq Allahın əzabına düçar olmuşlar. Tədqiqatlara əsasən, Urartu dövlətinin hökmranlığı dövründə (e.ə. I minillik) bu bölgədə yaşayış mövcud olub. Qarloja qülləsi, Aynalıoğu qəsri və qorunan ərazi, Vaigan mağarası, Mərdanqəm kəndi, Tumnyans kilsəsi və Xudafərin körpüləri bu rayonun əsas turistik məkanları və tarixi abidələrindən sayılır. Bundan əlavə, Xudafərin Muzeyi, ərazidəki arxeoloji qazıntılardan tapılan əşyaların toplanması məqsədilə yaradılıb və müxtəlif əşyaların saxlandığı bir yerdir.

Xudafərin Muzeyi Xudafərin Muzeyinin yaradılması 2012-ci ilə (1391 hijri) təsadüf edir. Bu muzeydə ərazidəki arxeoloji qazıntılardan tapılan əşyalar saxlanılır. Muzeydə çoxsaylı bürünc və keramika əşyaları mövcuddur ki, onların əksəriyyəti e.ə. II minilliklə əlaqələndirilir. Burada olan keramika əşyaları əsasən boz və ya sarımtıl rəngdədir. Kasalar, çömçə və qablardan ibarət keramika əşyaları muzeyin ən çox olan kolleksiyasını təşkil edir. Bu əşyaların tapılması, bölgənin keçmiş dövrlərində yaşayan insanların həyat tərzini və onların keramika sənətində nə qədər ustalaşdıqlarını göstərir. Bundan başqa, muzeydə, dəniz qabığı, şüşə və bəzəkli daşlardan hazırlanmış zinət əşyaları da nümayiş etdirilir. Kiçik qazanlar, qılınclar, ox başları və döyüş və ov alətləri muzeydəki digər əşyalar arasındadır. Muzeydə sərgilənən əşyalara nəzər saldıqda, bu bölgədəki insan məskənlərinin yalnız köçəri həyatla məhdudlaşmadığı, eyni zamanda qədim dövrlərdə əkinçilik həyatının da mövcud olduğunu görmək mümkündür. Həmçinin, Şəcai-Lu kəndinin yaxınlığında yerləşən Pasxat və Köhnətəpə altıbucaqlı təpələrində, yeddi min il əvvəl daimi insan məskənlərindən tapıntılar aşkar edilmişdir. Digər tapıntılar isə, bu bölgədə insan məskənlərinin yalnız daş və mis dövrü ilə məhdudlaşmadığını, eyni zamanda bürünc dövründə də davam etdiyini göstərir.