Gilan musiqisi

Gilan vilayətində musiqi iki əsas mərkəzdə cəmləşib, biri şərqdə Deyləman bölgəsi, digəri isə qərbdə Talış bölgəsidir. Bir çox fərqlilikləri olan bu iki bölgənin musiqisi Gilanın bəzi mərkəzi bölgələrində bir-birinə yaxındır. Ümumi bölgüdə Gilan və Deyləman musiqisini bir neçə bölməyə bölmək olar:

1. Səsli muğamlar. Bu muğamlar Gilanın bütün ərazilərində, xüsusən də dağlıq və dağətəyi ərazilərdə yayılmışdır və Gilan musiqisinin ən mühüm hissəsidir. Bu muğamlar əsasında çoxlu sayda mahnılar, parçalar və melodiyalar yaranmışdır. Ən mühüm muğam və mahnılardan bəziləri Qaloşi , Gili, Qürbati (Qəribi, Dilmani), Qəmli, Qəməngiz Şekəstə, Əmirxani, Çarvadari, Abkenari, Daşt Xani, Qare Səri, Şərəfşahi, Pəhləvi Xanidir. Bu mahnılar tək və ya ney və ya kamança ilə ifa olunur. Bundan əlavə, İranın digər bölgələrinin dini musiqisindən Gilan musiqisinə qədər yol tapmış Çavoşi, Səhərxani, Şəhadət Xani və s. ad çəkmək olar.

2. Muğamlar və musiqi havaları istehsalı. Bir çox muğam və vokal əsərləri bu bölgənin musiqisinə yol tapmışdır. Amma bu bölgənin musiqisində vokal nümunələrindən fərqli müstəqil parçalar da var. Bu alətləri və parçaları iki qrupa bölmək olar: ney ilə çobanların çaldığı alətlər , zurna  və nağara ilə ifa olunanlar. Qusən Dərxan (Qusən Dumal, Nər Ancur), Qusən Hegerdan, Vəlge Səri, Gələn keşi, Bərgrizi və Abkenari Gilanın muğam və musiqilərindəndir. Bundan əlavə, bir mahnılar musiqiyə yol tapıb və neylə ifa olunur.

3. Mahnılar və parçalar. Gilan musiqisinin bu hissəsi iki qrup şeir və mahnıya bölünür. Şeirlərdən Zərəngis, heybəte, Heydər Xan, Vəli Xan, Şövkəti, Rəna, Səfuri və s. Bu ərazidə romantik, epik, tarixi mövzuları olan və ya çəltik tarlalarında iş şəraitini əks etdirən çoxlu mahnılar var. Bəzi mahnıları yalnız qadınlar ifa edir ki, onların arasında iş mahnıları xüsusi əhəmiyyətə malikdir. laylalar və Novruz mahnıları da bu musiqi növünün digər hissələri arasındadır.

Çay yarpağı yığarkən oxunan Gilani qoşması Pəhləvi qiraəti kimi tanınır. Becarsəri də çəltik tarlasında işləyərkən oxunan mahnıdır.

Gilan bölgəsinin alətlərinə ney, zurna, nağara, neyləbək, korna, kamança, təşt , dairə və korb daxildir.