Köhnə Qala məhəlləsi və Yəzdin qədim qala divarları

Köhnə Qala məhəlləsi və Yəzdin qədim qala divarları

Bu günə qədər Yəzd şəhərinin qədim qala divarlarının bir hissəsi Köhnə Qala məhəlləsində salamat şəkildə qorunub saxlanılmışdır.

Şəhərlərin ənənəvi memarlıq quruluşu onların tarixi kimliyini əks etdirir. Bu kimlik isə ən çox qədim məhəllələrdə özünü göstərir. İranın ən qədim şəhərlərindən biri olan Yəzd, əsrlərin sınağından çıxmış məhəllələri ilə tanınır. Bu məhəllələrdə gəzişmək, dar və dolama küçələrində addımlamaq insana nostalji və tarixi bir hiss bəxş edir.

Bu məhəllələr yüzilliklər boyunca sevinci və kədəri birgə yaşamış insanlar üçün məskən olmuşdur. Onların qoyduğu izlər bu gün tarixi və mədəni irs kimi qorunur. Belə qədim məhəllələrdən biri də Köhnə Qala məhəlləsidir. Bir zamanlar şəhərin sərhədində yerləşən bu məhəllə, indi müasir Yəzdin mərkəz hissəsində yerləşir.

Köhnə Qala məhəlləsi və onun tarixi abidələri

Köhnə Qala məhəlləsi Yəzdin ən qədim yaşayış yerlərindən biri sayılır.

Məhəllə şimaldan Mal-Əmir (Malmir) məhəlləsi, cənubdan Pir-Borj, qərbdən Vəqt əs-Saat, şərqdən isə Sərsəng və Cuy Hərhər məhəllələri ilə həmsərhəddir.

Keçmişdə bu məhəllə şəhərin sərhədi hesab olunurdu. Bunu sübut edən əsas dəlil də qala divarlarının və müşahidə qüllələrinin qalıqlarıdır, hansılar ki bu gün də burada görünməkdədir.

Tarixi mənbələrə görə, XIV əsrdə (VIII hicri əsr) Əl-Müzəffərilər dövründə, Şah Yəhyə Yəzdə hakimlik etdiyi zaman bu ərazidə bir qala tikilmişdir. Daha sonra Teymurilər dövründə (XIV–XVI əsrlər) həmin ərazidə yenidən qala inşa olunmuş, Səfəvilər dövründə (XVI–XVIII əsrlər) isə bu yer “Köhnə Qala” adı ilə tanınmışdır.

Hazırda Yəzdin bir sıra idarə binaları bu məhəllədə yerləşir.

Şah Yəhyə məscidi

Köhnə Qala məhəlləsində yerləşən Şah Yəhyə məscidi, bu ərazinin Şah Yəhyə hakimiyyəti dövründə formalaşdığını göstərən əsas tarixi sübutlardan biridir.

Araşdırmalara əsasən, məscidin ilkin tikintisi XIV əsrə (VIII hicri əsr) aiddir.

Məscid bu gün İmam Xomeyni küçəsinin qərb hissəsində yerləşir və yay, qış və kiçik həyət hissələrindən ibarətdir.

Həyəti küçə səviyyəsindən bir qədər aşağıdadır və divar boyunca kiçik otaqlar tikilmişdir.

Məscidin cənub hissəsində yerləşən qış bölməsi dayaz bir mihraba malikdir və onun üzərində taxta pəncərə görünür.

Yay hissəsi daha geniş olub, iki mərtəbədən ibarətdir. Tarixi izlər göstərir ki, bu hissə əvvəllər daha böyük olmuş, lakin yeni küçələrin salınması səbəbilə bəzi bölmələri dağıdılmışdır.

Yəzd darülhükuməsi (hökumət qalası)

Bu bina həm də “Ərq Qalası”, “Qala-i Ərq”, “Divanxanə” və “Narinc Qala” adları ilə tanınır.

Tikili İmam Xomeyni – İbrahimi küçələrinin kəsişməsində yerləşir.

Bina Teymurilərin dövrünə aid olub, 1396-cı ildə (799 hicri) tamamlanmışdır.

Tarixi mənbələrə görə, 1427-ci ildə (831 hicri) Yəzd hakimi Əmir Çəxmaq bu yerdə Divanxanə və Darül-Quran inşa etdirmişdir.

Darülhükumə geniş həyətə malikdir, həyətin ətrafında çoxsaylı otaqlar yerləşir və onların daxili gəclə bəzədilmişdir.

Tikilinin üzərində digər hissələrdən daha uca bir badgir (külək qülləsi) diqqəti cəlb edir.

Həyətin döşəməsi xam kərpiclə döşənmişdir.

Kompleksin daxilində bir məscid də var və onun girişi darülhükumənin həyətinə açılır.

Yəzdin qədim qala divarları və qüllələri

Tarixi mənbələrə görə, 1040-cı ildə (419 hicri-şəmsi) Yəzdin ətrafında dairəvi bir qala divarı tikilmişdir. Bu divarın dörd darvazası olmuş və məqsəd quldurların və düşmənlərin hücumundan müdafiə idi.

1346-cı ildə (725 hicri) Yəzdin məşhur hakimi Əmir Mübarizəddin divarı bərpa etdirmiş və üzərinə 90 müşahidə qülləsi əlavə etdirmişdir.

Sonrakı əsrlər boyu qala divarları bir neçə dəfə təmir olunmuş, lakin şəhərin böyüməsi ilə əlaqədar bəzi hissələri dağıdılmışdır.

Bu gün tam qorunmuş yeganə hissə Köhnə Qala məhəlləsində yerləşir. Bundan başqa, Fərmandari küçəsində və Seyid Qızılgül (Golsorx) türbəsinin yaxınlığında da bəzi qalıqlar qalmaqdadır.

1975-ci ildə (1354 hicri-şəmsi) Yəzdin qala divarları və qüllələri İranın milli irs siyahısına daxil edilmişdir.