Marağa Göy Günbəz, Bol Bəzəklərə Malik Bir Türbə

Marağa Göy Günbəz, Bol Bəzəklərə Malik Bir Türbə

Marağanın tarixi abidələri arasında Göy Günbəz bədənindəki kaşı və kərpiclərdən ibarət gözəl bəzəklər sayəsində xüsusi bir möhtəşəmlik və görməli bir cazibə qazanmışdır.

Marağa Göy Günbəzi bu şəhərin tarixi abidələrindən biridir ki, bəzi yerli insanların fikrincə, Monqol Hülakü xanın anasının məzarıdır. O, 1256-cı ildə (635-ci il Şəmsi) Elxanilər sülaləsini qurdu və təxminən 9 il hökmranlıqdan sonra Marağada vəfat etdi. Bu binada Hülakü xanın anasının məzarının olması iddiasına hələ də güclü bir sübut tapılmamışdır, lakin Göy Günbəz Marağanın gözəl və mühüm tarixi abidələrindən biri kimi tanınır

Marağa Göy Günbəzinin Tarixçəsi

Bu gün Şərqi Azərbaycan vilayətinin ikinci ən sıx əhalisi olan şəhəri kimi tanınan Marağa zəngin bir tarixə və təqdirəlayiq bir mədəniyyətə malikdir. Bu şəhər İslamın İrana gəlişindən əvvəl də abad idi, lakin XII-XIV əsrlər arasında öz çiçəklənmə dövrünün zirvəsinə çatdı. Məhz bu dövrdə Monqol Hülakü xan Bağdadı fəth etdikdən və İrana qayıtdıqdan sonra xoş iqlimi səbəbindən Marağanı öz paytaxtı etdi və bu da Marağa Rəsədxanası kimi məşhur binaların təsis edilməsinə səbəb oldu. Bu dövrdə Xacə Nəsirəddin Tusi Hülakü xanın məsləhətçisi olmuşdu. O, o dövrün elmi cəmiyyətinə saysız-hesabsız xidmətlər göstərməyə nail oldu və Marağanı müxtəlif millətlərdən olan alimlərin toplaşma yerinə çevirdi.

Görünür, Marağa Göy Günbəzi də məhz bu zamanlarda tikilmişdir, lakin Göy Günbəzin dəqiq tikilmə tarixi ilə bağlı müxtəlif fikirlər mövcuddur; bəziləri onu 1186-cı ildən 1258-ci ilə (565-ci ildən 637-ci il Şəmsi) qədərki Monqol hakimiyyəti dövrünə aid edir, bəziləri isə bu əsərin 1196-cı ildə (575-ci il Şəmsi) yaradıldığına inanır. Göy Günbəz Marağa Dairəvi Qülləsindən bir neçə metr aralıda yerləşir. Bu qüllənin quruluşu silindrik formadadır və üzərindəki kitabəyə əsasən, Hicri 563-cü ildə (1167-ci il Miladi) tikilmişdir. Görünür, Dairəvi Qüllənin qədimliyi Göy Günbəzdən daha çoxdur, lakin əminliklə demək olar ki, Marağa Göy Günbəzi təxminən XIII əsrdə tikilmişdir və 700 ildən çox tarixi vardır.

Marağa Göy Günbəzinin Xüsusiyyətləri və Memarlığı

Marağa Göy Günbəzinin binası onbucaqlı şəkildə tikilmişdir. Binanın bütün üzləri tağçalar, haşiyələr və gözəl dişlənmələrə malikdir və rəngli və şirli görünüşü ilə seçilir. Hər 10 üzdəki üç sıralı tağça müqərnəsləri onun gözəlliyini ikiqat artırmışdır. Fasadında istifadə olunan firuze rəngli kaşıların aşıq (sarımtıl-qəhvəyi) və tünd rəngli kərpicləri ilə birləşməsi cəlbedici və diqqətəlayiq bir kompozisiya yaratmışdır.

Bir çox türbəli qüllələr kimi, Marağa Göy Günbəzi də iki mərtəbəlidir. Birinci mərtəbədə bəzilərinin fikrincə Hülakü xanın anasının dəfn olunduğu yer olan bir sərdabə görünür. Əlbəttə, bu sərdabədəki kitabə bu binanın bir türbə olduğunu göstərir, lakin bu məzarda dəfn olunan şəxs barədə qəti fikir söyləmək mümkün deyil. Sərdabənin divarlarında bir neçə bəzək elementi müşahidə olunur, o cümlədən "Allah" və "Əlhəmd" kimi Kufi xətti ilə yazılmış sözlər.

İkinci mərtəbədə isə gəc işləmələri və kaşılarla bəzədilmiş bir ibadət zalı (şəbistan) vardır. Bu mərtəbə binanın günbəzinin altındakı sahəni əhatə edir. Günbəz zaman keçdikcə aldığı ziyanlar səbəbindən hazırda dağılmışdır, lakin onun aşağı hissələri hələ də qalmaqdadır. Günbəzin gövdəsində ağ və enli gips zolaq üzərində Reyhan xətti ilə yazılmış bir kitabə görünür. Bəzi tədqiqatçıları bu binada Hülakü xanın anasının məzarının olmasına inandıran səbəblərdən biri, bəzəklərdən həddindən artıq istifadə edilməsidir ki, bu da ehtimal ki, binanın və orada dəfn olunan şəxsin əhəmiyyəti ilə əlaqədar olmuşdur.

Marağa Göy Günbəzinin Milli Qeydiyyatı

Bu bina 1931-ci ilin ilk günlərində (1310-cu il Şəmsi) İranın Milli Abidələr Siyahısına daxil edilmişdir.

سید.