Mehriz Damqahanının gözəl və toxunulmamış təbiəti

Mehriz Damqahanının gözəl və toxunulmamış təbiəti

Damqahan, Yəzd vilayətində bitki və heyvan növlərinin ən çox müxtəlifliyinə malik yaşayış məskəni kimi tanınır.

Bu bölgə Yəzd vilayətinin səhra iqliminə malik olmasına baxmayaraq, onun içində yerləşən sərin və yaşıl bir guşə kimi diqqət çəkir. Belə xoş iqlimli bir ərazinin, əsasən isti və quraq səhralardan ibarət olan bu vilayətdə mövcud olması olduqca maraqlıdır. Yerli əhali bu ərazini öz dialektlərində “Dun gahun” və ya “Dum gahun” adlandırır.

Damqahan harada yerləşir?

Damqahan dərəsi, Mehriz şəhər rayonunda yerləşir və bu şəhər sakinlərinin istirahət və gəzinti məkanı kimi tanınır.

Mehriz, Yəzd şəhərinin cənubunda yerləşir və onun iqlimi quru və yarı-quru bölgələrə bölünür.

Şimal-qərbdə, xüsusilə Şirkoh dağının ətəklərində, yağıntı daha çoxdur və bölgə yarı-quru iqlim zonasında yerləşir.

Lakin Mehrizin cənubu və şimal-şərqi əsasən quru iqlimə malikdir.

Beləliklə, Mehriz rayonunda şimaldan cənuba və qərbdən şərqə hərəkət etdikcə, yağıntı azalır, quruluq isə artır.

Damqahan, Şirkoh dağının cənub-şərq hissəsində yerləşir. Bu bölgədə dəniz səviyyəsindən 4075 metr hündürlüyə malik Şirkoh zirvəsi yerləşir.

Baxmayaraq ki, Şirkoh çox vaxt tək bir dağ kimi tanınır, əslində o, İranın Mərkəzi dağ silsiləsinin davamıdır.

Damqahan, həmçinin Yəzd vilayətinin qorunan ərazilərindən olan “Kalmənd-Bəhadoran” bölgəsinin şimal-qərbində yerləşir.

Təxminən 250 min hektar sahəyə malik bu ərazi, hubara (quş növü) kimi dəyərli növlərin yumurtlaması və cüyür, vəhşi at kimi heyvanların yaşaması üçün əlverişli yerdir.

Damqahanın coğrafi mövqeyi onu Yəzd vilayətinin biomüxtəlifliyi və bitki örtüyü baxımından ən zəngin bölgələrindən birinə çevirir.

Buranın ümumi sahəsi təxminən 8 kvadrat kilometrdir.

Geoloji tədqiqatlar göstərir ki, bölgənin ən qədim qaya qatları Mezozoy erasına, təxminən 120 milyon il əvvələ (erkən təbaşir dövrü) aiddir.

Digər hissələr isə əsasən Kenozooy (Nüvəzaman) və Kvartar (təxminən 2,5 milyon il əvvəldən bu günə qədər) dövrlərinə aiddir.

Damqahan dərəsindəki qalın əhəngdaşlı təbəqələr dağların ətəklərində mağaraların əmələ gəlməsi üçün əlverişli şərait yaradıb, lakin bu mağaralar hələ tam elmi şəkildə araşdırılmayıb.

Damqahanın heyvan və bitki növləri

Damqahanın bioloji müxtəlifliyi – həm bitki, həm də heyvan növləri baxımından – çox yüksəkdir.

Bu bölgə, toxunulmamış və təbii ekosistemə malik nadir yerlərdən biri hesab olunur və ekoloji baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır.

Mövcud hesabatlara əsasən, burada 175 bitki növü qeydə alınıb.

Bunlardan biri damar sistemi olan sporlu bitkilərdən, 174 növ isə çiçəkli bitkilərdən ibarətdir – onların içində 142 ikiçəkirdekli və 32 təkçəkirdekli növ var.

Damqahanın yerli bitkiləri yaz aylarında çiçəklədikdə, bölgənin mənzərəsi təsvirəgəlməz gözəllik qazanır və orada olmaq insana ikiqat zövq verir.

Təxminən 40 il əvvəl, dərənin ortasında süni kanal çəkilmişdir. Bu kanal dərədəki bulağın suyunu və yağış sularını Mehriz istiqamətinə yönəldir və kənd təsərrüfatında istifadə olunur.

Eyni zamanda bu kanal bölgədəki heyvanlar üçün əsas su mənbəyidir.

Burada cüyür, vəhşi at, keçi, dağ keçisi, qoç, qoyun, ceyran, leopard, gepard, karakal, Pallas pişiyi, adi tülkü, qumlu tülkü, çaqqal, şah-tülkü, canavar, kaftar, kirpi, dovşan və müxtəlif quş növləri müşahidə olunur.

Damqahanın məməli növlərinin sayı 24, quş növlərinin sayı 48-dir. Bundan əlavə, burada bir neçə amfibiya (suda-quruda yaşayan) və sürünən növü də qeydə alınmışdır.

Son illərdə mədən fəaliyyətləri və uzunmüddətli quraqlıqlar dərədəki su ehtiyatlarının azalmasına səbəb olub və bölgənin həssas ekosisteminə zərər yetirib.

Damqahanın milli qeydiyyatı

Mehriz şəhərinin Damqahan təbii mənzərəsi, 2020-ci ildə (1399 hicri-şəmsi) İranın təbii irs siyahısına daxil edilmişdir.

Bu qeydiyyatın məqsədi bölgənin bitki və heyvan növlərini qorumaq, həmçinin mağara əmələgəlməsi proseslərini və mövcud mağaraları elmi şəkildə sənədləşdirmək olmuşdur.

Milli qeydiyyatdan sonra, bölgədəki mədən və sənaye fəaliyyətləri – təbiətə və canlılara təhlükə yaradan fəaliyyətlər – məhdudlaşdırılmış, ekosistemin qorunması və bioloji nəzarət tədbirləri isə gücləndirilmişdir.