Qala-Səngi Karvansarası və onun sirli sirləri

Qala-Səngi Karvansarası və onun sirli sirləri

Qala-Səngi karvansarasını İranın ən sirli karvansarası kimi məşhurlaşdıran səbəb, ehtimal ki, altı əsrdən çox əvvəl burada dəfn edilmiş 23 insan skeletinin kəşfidir.

“Qala-Səngi karvansarası” – bəzən qısaca “Qala-Səngi” də adlandırılır – 2023-cü ildə YUNESKO-nun Ümumdünya İrsi Siyahısına daxil edilən 54 İran karvansarasından biridir. Bu karvansara, özündə gizlətdiyi sirlər, xüsusilə də orada aşkarlanan çoxsaylı skeletlər səbəbindən tanınmışdır.

Qala-Səngi karvansarası harada yerləşir?

Bu bina İranın mərkəzi bölgəsində, Tehranın cənub-qərbində, Rəbat-Kərim şəhərinin ərazisində, Pərənd şəhərinin yaxınlığında yerləşir. Karvansaranın yerləşdiyi yer, köhnə Save yolu ilə Tehran–Save avtomagistralının kəsişməsinə çox yaxındır və bu səbəbdən oraya asanlıqla getmək mümkündür.

Qala-Səngi karvansarasının tarixi və xüsusiyyətləri

Bəzi mənbələr, binanın mərkəzi hissəsinin xüsusi memarlıq forması səbəbindən onun 1500 il əvvələ aid olduğunu iddia etsələr də, əksər tədqiqatçılar onun Əl-Buyə dövründə (945–1052-ci illər) inşa edildiyi fikrində həmrəydirlər. Qalanın tədqiqatları göstərir ki, tikinti prosesi 200 ilə qədər davam etmişdir.

İranın mərkəzi bölgələrində binaların əsasən xam kərpicdən tikildiyi bir dövrdə bu karvansaranın daşdan inşa olunması onun həm mühəndislik cəhətdən mürəkkəb, həm də strateji baxımdan əhəmiyyətli olduğunu göstərir. Daşın seçilməsi, binaya möhkəmlik qatmaqla yanaşı, bu ərazinin o dövrdə təcavüz təhlükəsi altında olduğunu da göstərir. Məhz bu möhkəmliyə görə, bina “qala” adlandırılmışdır.

Bu ad təsadüfi deyil, çünki karvansara müəyyən dövrlərdə hərbi məqsədlər üçün istifadə edilmiş, bəzi dövrlərdə isə yerli hakimlərin iqamətgahı olmuşdur. Mənbələrə görə, karvansara ətrafında yerləşən bərəkətli əkin sahələrinə nəzarət mərkəzi kimi də fəaliyyət göstərmişdir

Qala-Səngi karvansarasının memarlığı və sirləri

Karvansaranın ümumi planı dörd eyvanlı memarlıq üslubundadır – bu, bir çox İran karvansaralarına xas olan quruluşdur. Bina böyük mərkəzi həyətə malikdir və həyətin dörd tərəfində sadə otaqlar yerləşir. Bu otaqların qapıları birbaşa həyətə açılır.

Binanın dörd küncündə dairəvi qüllələr, divarların ortasında isə üç yarımdairəvi bürc tikilmişdir. Qüllələr mühafizəçilərin yerləşməsi üçün idi. Bəzən bu qüllələrin başında od yandırılır, beləliklə, karvanlar gecələr istiqamətlərini tapa bilirdilər. Qüllələr həm də ağır daş divarların dayanıqlığını təmin edən konstruktiv dayaqlar rolunu oynayırdı.

Binanın dörd küncündə günbəzli tavanı olan kvadrat otaqlar yerləşir.

Lakin Qala-Səngi karvansarasını bu qədər məşhur edən, onun sirli və qəribə xüsusiyyətləridir. Onlardan biri, az dərinlikdə yerləşən və il boyu dolu olan su quyusudur. Maraqlıdır ki, ətrafdakı ərazilərdə 100 metrdən dərin quyular qazılsa belə, suya rast gəlinmir.

Ən böyük sirr isə orada tapılan 23 skeletlə bağlıdır. Arxeoloqların hesablamalarına görə, bu qəbir yerləri təxminən 650 il əvvəl – Səlcuqlar dövründə yaranmışdır.

İlk tapılan skelet, arxası üstə uzanmış orta yaşlı kişiyə aid idi. Onun baş və üz sümüklərinin sındırılmış vəziyyətdə olması və kül təbəqəsi altında qalması, həmin şəxsin qətlə yetirildiyini göstərirdi. Bədən kül altında daş kimi bərkiyib, hətta saçları belə görünürdü.

Skeletlərin nizamsız şəkildə dəfn olunması və çoxunun ağır zədələr alması, burada kütləvi qırğın və qarət hadisəsinin baş verdiyini göstərir. Cəsədlər tələsik və paltarlı şəkildə, kəfənsiz dəfn edilmişdi – halbuki həmin dövrdə İranda İslam dini artıq geniş yayılmışdı.

Qazıntılar zamanı daş alətlər və daş kürələr də tapılmışdır. Bu kürələr monqolların döyüşlərdə sehrin təsirini dəf etmək üçün istifadə etdiyi silahlara bənzəyir. Bütün bu tapıntılar bir yerdə, karvansara sakinlərinin 1219-cu ildə monqol hücumu zamanı qətlə yetirilməsi ehtimalını gücləndirir. Lakin bu fərziyyə hələ elmi dəlillərlə tam sübut edilməmişdir.

Qala-Səngi karvansarasının milli və beynəlxalq qeydiyyatı

2003-cü ildə (1382 hicri-şəmsi) Qala-Səngi karvansarasının adı İranın milli tarixi abidələri siyahısına daxil edilmişdir.

Daha sonra, 2023-cü ildə (1402 hicri-şəmsi) bu abidə YUNESKO-nun Ümumdünya İrsi Siyahısına salınmışdır.