Sərab Cümə Məscidi: Tarixin Dərindən Möhkəm və Sabit

Sərab Cümə Məscidi: Tarixin Dərindən Möhkəm və Sabit

Sərab Cümə Məscidi təsis edildiyi tarixdən 550 ildən çox vaxt keçməsinə baxmayaraq, hələ də funksionallığını qoruyub saxlayır və insanların əsas toplanma mərkəzlərindən biri hesab olunur.

İranda qədim dövrlərdən bəri hər şəhərin mühüm yığıncaqların və ibadət mərasimlərinin keçirildiyi bir Cümə Məscidi var. Keçən əsrlərdə tikilmiş bütün İran Cümə Məscidləri arasında az bir qismi hələ də funksionallığını qoruyur və sosial-mədəni fəaliyyətlər üçün istifadə olunur. Sərab Cümə Məscidi də 550 ildən sonra hələ də insanların toplaşdığı və ibadət mərasimlərinin keçirildiyi bu məscidlərdən biridir.

Sərab Cümə Məscidinin Tarixçəsi və Xüsusiyyətləri

Sərab Cümə Məscidinin qədimliyi XV əsrə (miladi) (IX əsr, hicri-şəmsi) gedib çıxır. Məscidin şərq girişində görünən kitabə nəsx xətti ilə yazılmışdır. Bu növ kitabə yazısı Gurkanilər və Ağqoyunlular türkman sülalələrinin hökmranlığı dövründə geniş yayılmışdı. Güman edilir ki, bu kitabə Ağqoyunlu Əbunnəsr Uzun Həsənin (Uzun Həsən "uzun Həsən" deməkdir) səltənəti dövründə qoyulmuşdur. O, Ağqoyunlu sülaləsinin qüdrətli sultanlarından biri idi; İranın, İraqın, Şərqi Anadolunun, Ermənistanın və Azərbaycan Respublikasının bəzi hissələrinə hökmranlıq etmiş və öz imperiyasını qurmuşdu. Bu imperiyanın ömrü uzun sürmədi. Uzun Həsən 1453-cü ildə (hicri-şəmsi 832) mərkəzi İraqın Diyarbəkir şəhəri olmaqla öz hakimiyyətinə başlamış və 1471-ci ildə (hicri-şəmsi 850) Təbrizi paytaxt etmişdir. O, 6 yanvar 1478-ci ildə (hicri-şəmsi 856, dəy 16) vəfat etmişdir.

Bu yaxınlarda Sərab Cümə Məscidində aparılan qazıntılar indiki məscidin daha qədim bir məscidin qalıqları üzərində tikildiyini göstərmişdir.

Sərab Cümə Məscidinin Memarlığı və Bəzəkləri

Bir çox məsciddən fərqli olaraq, Sərab Cümə Məscidinin minarəsi yoxdur. Böyük bir ibadətgah (şəbistan) və qərb hissədə kiçik bir həyət, iki girişlə birlikdə bu binanın əsas elementlərini təşkil edir. Məscidin içərisində xüsusi bəzəklər görünmür, yalnız onun cənub hissəsində üç mehrab mövcuddur. Bu üç mehrabdan ikisi sadə gəc bəzəklərinə malikdir, biri isə zirin-fam (qızılı parıltılı) şirli kaşı ilə bəzədilmişdir.

Kaşı bəzəkli mehrabın hündürlüyü 142 santimetr, kaşı ilə bəzədilmiş sahənin eni isə 152 santimetrdir. Bu kaşı mehrabının içərisində islami, xətayi naxışları və firuzevi şirə ilə bəzədilmiş bütöv kaşı görünür. Bu mehrabda 30 santimetr enində relyefli kaşıdan hazırlanmış bir kitabə də mövcud idi. Baxmayaraq ki, bu kitabənin əksər hissəsi zədələnmişdir, qalan hissələrindən mehrabın tikilmə tarixinin 500 il əvvələ aid olduğu anlaşılır.

Məscidin ibadətgahı (şəbistan) əksəriyyəti iti uclu tağlar və sütunlar üzərində tikilmiş bir sıra günbəzlərdən ibarətdir. Məscidin hündürlüyü 2,1 metr, uzunluğu isə 3,6 metr olan taxta minbəri var. Bu minbərin yeddi uzun pilləsi var ki, xətib çıxış edərkən bütün camaatın onu yaxşı görməsi və səsini eşitməsi üçün oraya qalxırdı. Minbərin üst hissəsində, ağac üzərində gözəl sülüs xətti ilə həkk olunmuş minbərin vəqf edən şəxsin adı görünür.

Məscidin girişləri bir-biri ilə əks tərəflərdə, biri şərqdə, digəri isə qərbdə yerləşir. Şərq girişinin üstündə mərmər daşdan bir kitabə quraşdırılmışdır ki, üzərində nəsx xətti ilə yazılar mövcuddur. Bu kitabəyə əsasən, məscidin tarixi Ağqoyunlular türkman dövrünə və hicri-qəməri 875-ci (miladi 1470-ci) ilədək gedib çıxır. Kitabənin üzərində məscidin banisi kimi "Hacı Rəfiəddin ibn Əl-Hacı Müşirəddin" adı həkk olunmuşdur. Bu hissədən məscidə daxil olduqdan sonra həyətə və ibadətgaha çatmaq üçün 10 pillə enmək lazımdır. Qərb girişi isə yeddi uzun daş pillə ilə kiçik qərb həyətinə birləşir.

Bu məscidin maraqlı cəhəti onun fəaliyyətinin davamlı olmasıdır. Belə ki, il ərzində bir çox dini mərasim bu məkanda keçirilir və bu, insanların toplaşması və sosial fəaliyyətləri üçün ən mühüm yerlərdən biri hesab olunur. Bu məscid Sərabın köhnə məhəlləsində və şəhərin mərkəzi hissələrindən birində yerləşir.

Sərab Cümə Məscidinin Milli Qeydiyyatı

Sərab Cümə Məscidi hicri-şəmsi 1347-ci ilin ilk günü (21 mart 1968-ci il) tarixində İranın Milli Abidələr Siyahısına daxil edilmişdir.