Yam Karvansarası, İranın Şimal-Qərbinin Ən Böyük Karvansarası

Yam Karvansarası, İranın Şimal-Qərbinin Ən Böyük Karvansarası

Yam kəndi coğrafi mövqeyinə görə, keçmişdə əlaqə və ticarət yollarında xüsusi yer tuturdu, bu da Yam Karvansarasının tikilməsinin əsas səbəbi idi.

Keçmişdə yeni nəqliyyat vasitələri olmadığı üçün yük və sərnişinlərin daşınması böyük çətinliklərlə üzləşirdi. Bundan əlavə, yolların təhlükəsizliyi də hökumətlər üçün ən çətin məsələlərdən biri idi. Buna görə də, əsas yolların üzərində həm hərəkəti asanlaşdırmaq, həm də karvanların təhlükəsizliyini təmin etmək üçün karvansaralar tikilirdi. İranda memarlıq baxımından özünəməxsus olan çoxsaylı karvansaralar mövcuddur. "Mərənd Yam Karvansarası" ki, həmçinin "Şah Abbasi Karvansarası" və ya "Peyam Karvansarası" kimi tanınır, İranın şimal-qərbindəki ən böyük karvansaradır və qədim zamanlarda əlaqə və nəqliyyatda əsas rol oynamışdır.

Mərənd Yam Karvansarasının Tarixçəsi

Karvansaranın ilkin binası Elxanilər dövrünə (XIII və XIV əsrlər) gedib çıxır, lakin "Şah Abbasi" adlandırılmasının səbəbi yəqin ki, binanın Səfəvi şahı I Abbas dövründə (XVI əsr) təmir edilməsi ilə bağlıdır. O, hakimiyyəti dövründə ticarəti canlandırmaq və yolları təhlükəsiz etmək üçün çoxlu karvansaralar tikdirmiş və təmir etmişdir, onların bəziləri bu gün də qalmaqdadır.

Mərənd Yam Karvansarasının Xüsusiyyətləri və Memarlığı

İpək Yolunun üzərində yerləşən bu karvansara, ən mühüm yaşayış və xidmət binalarından biri hesab olunurdu. İran karvansaraları üslubunda, onun ortasında böyük bir həyət var ki, otaqlar onun ətrafında tikilmişdir. Bu otaqların hamısı həyətə baxır. Bütün otaqları həyətə bağlayan bütöv bir eyvan mövcuddur. Bu memarlıq üslubuna, terminologiyada "Dörd Eyvanlı" deyilir. Karvansaranın ümumi planı düzbucaqlı formada olub, uzunluğu və eni müvafiq olaraq 62 və 48 metrdir. Karvansaranın təhlükəsizliyini və möhkəmliyini artırmaq üçün dörd küncündə kərpicdən dördbucaqlı və dairəvi bürclər tikilmişdir. Hər bir bürcün diametri təxminən yeddi metrdir. Bu bürclər, gözətçilərin yerləşdirilməsi ilə yanaşı, gecə vaxtı od yandırmaq üçün də yer idi ki, bununla da uzaq yollardan ona doğru hərəkət edən karvanlar yollarını itirməsinlər. Karvansaranın hündür girişi və uca baş qapısı dördayaqlıların və onların yüklərinin asan hərəkətini təmin edirdi. Bu binada kiçik bir günbəz də mövcuddur. Regionun iqlim şəraiti əsrlər boyu bu karvansaranın aşınmasına səbəb olmuşdu. Buna görə də 1999-cu ildə (1378-ci il Şəmsi) binanın təmiri üçün işlərə başlanıldı. Hazırda karvansara yenidən turistlər və səyyahlar üçün uyğun bir yerə çevrilmişdir və qonaq evi kimi də istifadə olunur.

Mərənd Yam Karvansarası Harada Yerləşir?

Mərənd-Təbriz yolunun 13 kilometrliyində yerləşən Mərənd Yam (Peyam) kəndi, karvansaraya ən yaxın yaşayış məntəqəsi hesab olunur. "Yam" Moğol dilində "Çapar" mənasını verir. Çaparlar, Əhəmənilər dövründə (e.ə. birinci minillik) ölkənin müxtəlif bölgələri arasında mesajların ötürülməsi vəzifəsini daşıyan dövlət məktubgöndərənləri idilər. Məhz bu adlandırma Yam kəndinin qədimliyindən və keçmiş əlaqə yollarında onun əhəmiyyətindən xəbər verir. Bu kənd göz oxşayan təbiətə malikdir və ona səyahət, Mişov dağlarının ətəyində tikilmiş Yam Karvansarasını ziyarət etməklə yanaşı, təbiətdən və onun mənzərələrindən istifadə etmək imkanı da yaradır. Mişov dağları Mərənd və Şəbistər şəhərləri arasında yerləşir və 3200 metr hündürlüyə malik "Əli Ələmdar" zirvəsi onun ən hündür nöqtəsi hesab olunur. Bahar fəslində kəndin ətrafındakı düzənlikləri qırmızı rəngli lalə güllərindən ibarət xalça bürüyür və yayda regionun havası çox xoş və mülayim olur. Buna görə də bu karvansaranı ziyarət etmək üçün ən yaxşı vaxt bahar və yay fəsilləridir. Lakin ilin soyuq günlərində səyahət, Yam xizək mərkəzindən (pist eskisi) istifadə etmək imkanı da yaradır.

Yam Karvansarasının Milli və Dünya Qeydiyyatı

Yam Karvansarası 2011-ci ildə (1390-cı il Şəmsi) İranın milli abidələri siyahısına daxil edilmişdir. Bu karvansara 2023-cü ildə YUNESKO-ya Dünya İrsi Siyahısına daxil edilməsi üçün təqdim edilən 56 İran karvansarasından biri idi. Lakin bu təşkilatın nəzərdən keçirmə komitəsi Ər-Riyad şəhərində keçirilən iclasda bildirdi ki, karvansaranın bərpasında yeni materiallardan istifadə olunduğuna görə onun orijinallığını (əsasətini) qaneedici hesab etmir və bu abidənin adını İranın təklif olunan siyahısından çıxarır.