Zorzor Kilsəsi, İranın Dünya İrsi

Zorzor Kilsəsi, İranın Dünya İrsi

Zorzor Kilsəsinin bir bəndin su ilə doldurulmasından sonra onun batmasının qarşısını almaq üçün həyata keçirilən köçürmə əməliyyatı, İranın mədəni irsinin qorunması üzrə ən çətin və ən mühüm əməliyyatlarından biri hesab olunur.

İranın Qərbi Azərbaycan əyalətindəki Baron Bəndinin gölünün sahilində, İranın ən qədim kilsələrindən və erməni kilsələrinin ən mühümlərindən biri olan "Zorzor Kilsəsi" yerləşir.

Zorzor Kilsəsinin Tarixçəsi

İrandakı erməni xristianlara aid tarixi kilsələr əsasən üç tarixi dövrdə tikilmişdir: Xristianlığın İrana gəlişinin ilk illərindən XIV əsrə qədər, Səfəvilər hakimiyyəti dövrü (XVI-XVIII əsrlər Miladi) və ümumiyyətlə tikintisi XX əsrə aid olan Səfəvilər dövründən sonrakı kilsələr. Azərbaycanda hər üç tarixi dövrə aid kilsələr mövcuddur ki, onların arasında Zorzor Kilsəsi ən qədimlərdən biridir.

Bəzi mütəxəssislərin fikrincə, Zorzor Kilsəsi ehtimal ki, 1315-ci ildən 1342-ci ilə qədər (694-cü ildən 721-ci ilə qədər Şəmsi) tikilmişdir. Tarixi sənədlərə əsasən, Müqəddəs Tadeus Kilsəsinin baş yepiskopu "Zəkəriyyə" Zorzor Kilsəsini tikmişdir. Kilsə tikildikdən sonra da Yepiskop Höman Yerzınqasi orada məskunlaşmış və xristian təlimlərini öyrətməyə başlamışdır. O, özü üçün "Zorzortsi" adını seçmişdir ki, bu da kilsənin "Zorzor" adlandırılmasına səbəb olmuşdur. Yerli sakinlər bu kilsəni Baron bölgəsində yerləşdiyinə görə "Baron Kilsəsi" də adlandırırlar.

XIV əsrdə bu kilsəyə çox diqqət yetirilirdi və dini təlimlərin öyrədilməsi mərkəzinə çevrilmişdi. Lakin tədricən kilsənin əhəmiyyəti azaldı və XVII əsrə qədər yalnız bəzi dini ayinlərin yerinə yetirilməsi üçün istifadə edildi. Nəhayət, XVII əsrdə İran-Osmanlı müharibələrinin güclənməsi ilə kilsə tərk edildi.

Zorzor Kilsəsinin Memarlığı və Xüsusiyyətləri

Kilsə erməni kilsələrinin əksəriyyətinin tikintisində müşahidə olunan bir üslubda tikilmişdir. İçəridən kilsə xaçşəkilli bir sahə kimi görünür. Daxili məkanda dörd ovalşəkilli tağ quraşdırılmışdır ki, üzərində dörd kiçik işıq bacası tikilmişdir. Binanın 16 tərəfli günbəzi də bir neçə işıq bacası ilə kilsənin daxili işıqlandırılmasında rol oynayır. Binanın qərbində yerləşən giriş qapısının yuxarısında qanadşəkilli bir forma yaradılmışdır.

Binanın xarici görünüşündə çoxlu bəzəklər nəzərə çarpmasa da, qırmızıya çalan noxudu rəngli əhəng daşlarından istifadə edilməsi bu binanın görünüşünü çox gözəl etmişdir. Binanın daşları üzərində xaç şəkilləri görünür və onların arasında heç bir suvaq yoxdur. Görünür, binanı tikənlər daşları elə yonmuşlar ki, suvağa ehtiyac olmadan bir-birinə bərkidilsin.

Zorzor Kilsəsinin Köçürülməsi

1987-ci ildə (1366-cı il Şəmsi) su ilə doldurulması Zorzor Kilsəsinin su altında qalmasına səbəb olacaq bir bəndin tikintisinə başlandı. Bu səbəbdən kilsənin təşkil edən hissələrinin ilkin yerindən ayrılaraq 600 metr uzaqlıqdakı bir yerə köçürülməsi üçün bir əməliyyat planlaşdırıldı və bu əməliyyat 25 gün ərzində həyata keçirildi. İranın tarixi binalarını qorumaq üçün ən mühüm əməliyyatlarından biri adlandırılan bu çətin və dəqiq əməliyyat, bütün daşların layba-lay əsas quruluşdan ayrılması və ehtiyatla yeni yerə köçürülməsi şəklində aparıldı. Yeni yer əvvəlki yerdən 110 metr yuxarıda olduğu üçün binanın batma təhlükəsi aradan qaldırıldı.

Zorzor Kilsəsi Harada Yerləşir?

Bu kilsə Qərbi Azərbaycan əyalətinin Maku şəhristanında, Baron adlı bir kəndin yaxınlığında yerləşir. Kilsənin Qaradağ dağlıq bölgəsində, "Qarabulax" və "Qaradağ" adlı iki dağ arasındakı bir dərədə yerləşməsi, onu görmək zövqünü iki qat artırır. Zorzor Kilsəsindən bölgənin digər mühüm və tarixi kilsəsi olan "Qara Kilsəyə" qədər olan məsafə 12 kilometrdir.

Zorzor Kilsəsinin Milli və Dünya Qeydiyyatı

Bu əsər 2002-ci ildə (1381-ci il Şəmsi) İranın Milli Abidələr Siyahısına və 2008-ci ildə (1387-ci il Şəmsi) YUNESKO-nun Dünya İrsi Siyahısına daxil edilmişdir.