İranda uşaq və gənclər ədəbiyyatının atası Mehdi Azər Yəzdi

Müasir İran yazıçıları arasında Mehdi Azər Yəzdi ən uğurlu uşaq və gənc yazıçılardan biri hesab olunur. Həmişə uşaqlığın əsrarəngiz və canlı dünyasında yaşayan və ən böyük həzzi oxumaqdan alan insan.

Mehdi Azərizdi kim idi?

Mehdi miladi 1922-ci ildə (miladi 1300-cü il) Yəzd şəhərinin kənarındakı Xürrəmşah məhəlləsində anadan olmuşdur. Azəryazdi soyadından da göründüyü kimi, onun əcdadları zərdüşti idi. Mehdinin atası əkinçi idi və Mehdi də bir çox həmyaşıdları kimi atasının yanında uşaqlıqdan ona kömək etmək üçün fermada işləyirdi. Gənclik illərində kərpicçi işləmiş, bir müddət corab sexində də çalışmışdır. Bir müddət sonra bu emalatxananın sahibi Yəzd şəhərində kitab mağazası yaratmağa qərar verdi. Mehdi kitab mağazasında işləmək üçün seçilənlərdən biri idi. Bu hadisə Mehdi Azərizdinin kitab və ədəbiyyat aləminə girişinin başlanğıcı oldu.

Kitab mağazasında işə başlayandan bir müddət sonra Azəryazdi Tehrana getdi və mətbəədə iş tapdı. Məhz bu mətbəədə o, qədim fars hekayələrini sadələşdirmək ideyası ilə çıxış etdi. O, hekayələri uşaqlar üçün başa düşülən etmək niyyətində idi. Bu qərar “Yaxşı uşaqlar üçün yaxşı hekayələr” kitabının birinci cildinin doğulmasına yol açdı. Bu kitabdan aldığı rəylərdən sonra işini davam etdirərək daha yeddi cildlik “Yaxşı uşaqlar üçün yaxşı hekayələr” və 10 cildlik “Köhnə kitablardan yeni hekayələr” yaza bildi. Baxmayaraq ki, bir neçə naşir onun “Yaxşı uşaqlar üçün yaxşı hekayələr”in birinci cildini nəşr etmək xahişini rədd etmişdi! ...O, həmçinin 30-a yaxın başqa kitablar, o cümlədən “Uşaqlar üçün məsnəvi”, “Şahmat dərsliyi”, “Fotoqrafiya dərsliyi” və “Sadə hekayələr” toplusunu yazıb.

Bu iranlı yazıçı sağlığında ailə qurmayıb və heç vaxt dövlət işi ilə məşğul olmayıb. Azəryazdı bütün vaxtını oxumağa və yazmağa həsr edirdi. O, 2009-cu ildə (1388-ci şəmsi ili) 87 yaşında Tehranda vəfat etmiş və Yəzdə köçürüldükdən sonra məmləkəti məhəlləsində dəfn edilmişdir.

Azər Yəzdinin əsərlərinin xüsusiyyətləri

Bu iranlı yazıçının əsərlərinin çoxu köhnə fars əsərlərinin yenidən yazıları və keçmişin həyatından bəhs edən hekayələrdir. Məsələn, “Yaxşı övladlar üçün gözəl hekayətlər”in səkkiz cildi müvafiq olaraq “Kəlilə və Dəmnə”, “Mərzbənnamə”, “Səndbədnamə və Qabusnamə”, “Ruhani Məsnəvi”, “Qurani-Kərim”, “Şeyx Əttar”, “ Gülistan” və “14 Günahsızın Həyatı” həsr olunub. Bu toplu ispan, erməni, çin və rus dillərinə tərcümə edilmişdir. “Yaxşı uşaqlar üçün yaxşı hekayələr” toplusu İranda ən populyar uşaq və yeniyetmə kitabları hesab edilməlidir. Bu kolleksiya indiyədək 60 dəfədən çox təkrar nəşr olunub. Həmçinin, bu seriyada yenidən yazılmış hekayələr uşaq və yeniyetmələr üçün çoxsaylı əsərlər, o cümlədən eyniadlı 26 seriyalı cizgi serialı yaratmaq üçün istifadə edilmişdir.

Texniki cəhətdən Azəryazdinin nəsri çox sadədir. Müəllif kitablarında uşaq dilindən istifadə edən böyüklər kimi deyil, həmyaşıdları üçün danışan uşaq hekayəçi kimi görünür. Azəryazdinin hekayələri təkrar danışıq tərzi ona xasdır. O, hekayələrin əxlaqi-tərbiyəvi cəhətlərinə diqqət yetirir ki, onun kitabları uşaq və yeniyetmələri əyləndirməkdən əlavə, onları tərbiyə edir, doğru yolu göstərir.

Azərizdi uşaqlar üçün qədim fars əsərlərini yenidən yazmağa cəhd edən ilk iranlı müəllif hesab edilə bilər. Bu yazıçı fars ədəbiyyatı və poeziyasında modernizm cərəyanının yarandığı bir dönəmdə İran ədəbi irsinin gözəlliyini və təsirli olduğunu hər kəsə sübut edib, qədim ədəbi əsərlərin artıq müasir dövrə uyğun olmadığını iddia edib. Azərizdinin bu misilsiz xidməti onun adının fars ədəbiyyatının ulduzlu səmasında parlaq və əbədi parlamasına kifayət edir.

Milli və beynəlxalq mükafatlar və medallar

Azərizdi miladi 1364-cü ildə (1343-cü günəş ili) “Yaxşı uşaqlar üçün yaxşı hekayələr” kitabını yazdıqdan sonra YUNESKO tərəfindən mükafatlandırılmışdır. İran daxilində də Azəryazdi çoxsaylı mükafat və mükafatlara layiq görülüb, o cümlədən Uşaq Kitabları Şurası tərəfindən onun üç kitabına İlin Kitabı mükafatı verilib. O, “İran uşaq və gənclər ədəbiyyatının atası” kimi tanınır. 2023-cü ildə Mehdi Azərizdinin evində keçirilən mərasimlə “İran hekayətləri” İranın milli qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilib. Azərizdinin vəfat etdiyi gün (8 iyul) İranda da Milli Uşaq və Yeniyetmə Ədəbiyyatı Günü adlandırılıb.