İranın Qədim Oyunu Çoqan İdmanının Tarixi və Ənənələri

Çoqan, İranın UNESCO Dünya İrsi Siyahısına daxil edilmiş bir əsərdir və bu idman növünün tarixi eramızdan əvvəl I minilliyə qədər uzanır.

Çoqan Tarixi və Ənənələri, İranın Qədim Oyunu

Çoqan, yalnız bir idman növü deyil, həm də İran mədəniyyətinin və tarixinin bir simvoludur. Bu idman, tarix boyunca canlı və dinamik qalmışdır. Çoqan, at sürücülüyü və atla uyumlu olma bacarığını tələb edən bir oyundur. Buna görə də, tarix boyunca hökmdarlar, bu oyunu əsgərlərin döyüş hazırlığının təkmilləşdirilməsi üçün dəstəkləmiş və yaymışdır.

Çoqan Tarixi və Tarixi Funksiyası

Mövcud sənədlərə görə, bəzi mütəxəssislər, Çoqan oyununu eramızdan əvvəl 6-cı əsrə (Əhəmənilər dövrü) aid edirlər. Lakin, bu idmanın ilkin köklərinin daha qədim zamanlara aid olduğu bildirilir. Tarix boyu, hökmdarlar Çoqan oyununu o qədər önəmli saymışdılar ki, o, "şahların oyunu" kimi məşhurlaşmışdır. Monqolların İrana hücum etməsindən sonra (1219-ci il), bu oyun onların diqqətini cəlb etmiş və Monqollar Çoqanı Hindistana aparmışlar. Hindistanda da, xüsusilə sultanlar sarayında, Çoqan yüksək dəyər qazanmışdır. Səfəvi dövrü (16-cı əsr) Çoqanın zirvəyə çatdığı dövr sayılır. Bu dövrdə Səfəvi şahları böyük yarışmalar təşkil edər, musiqi və nağıl söyləmə ilə birlikdə izləyirdilər. Əgər İsfahana səfər etsəniz, Səfəvi dövrünə aid olan və İsfahanın Naqşə-Cahan meydanında yerləşən Çoqan qapısının qalıqlarını görmək mümkündür. Həmin dövrlərdə İrana gəlmiş səfərçilər, Çoqanda böyük cəsarət nümayiş etdirərək yarışan İran atçılarından heyranlıqla danışmışlar. İngilislər Hindistanı işğal etdikdən sonra bu idmanla tanış olmuş və Avropaya yayılmasına səbəb olmuşdular. Həmin dövrdə hələ bu oyun "polo" adlandırılmırdı; Kolkatta və Dehlinin qədim klublarının qapılarında hələ də "Çoqan" adı yazılmışdır. "Polo" adı, Çoqan toplarının hazırlandığı ağacın adıdır. Tədricən, bu ad daha asan tələffüz edildiyi üçün ingilislər tərəfindən istifadə edilməyə başlanmış və ümumiyyətlə qəbul olunmuşdur. Çoqan 1860-cı illərdə İngiltərədə məşhurlaşmış və sonra digər ölkələrə yayılmışdır.

Hal-hazırda Çoqan yarışları dünyada 75-dən çox ölkədə keçirilir. Bu idman o qədər geniş yayılmışdı ki, modern Olimpiya dövrü (1896-cı il) başladıqdan sonra bu idman da Olimpiya oyunlarında yer almışdı, lakin 1936-cı il Berlindəki Olimpiya oyunlarından sonra bu oyun yarışlardan çıxarıldı.

Çoqanın Kökləri və Tarixi Funksiyaları

İranlılar, atları əhliləşdirdikdən və onları müxtəlif işlərdə istifadə etməyə başladıqdan sonra, böyük bir imperiya qurmağı bacarmışlar. Çoqan oyununu yaratmaq, insan və atı birləşdirərək, qarşı tərəfi məğlub etmək məqsədinə yönəlmiş bir yenilik idi. Bu oyun, döyüş hazırlığının artırılması məqsədilə yaradılmış və bu idman növündə istifadə olunan terminlər, döyüş ilə əlaqəli terminlərlə üst-üstə düşür. Bu, Çoqan yaranarkən, yaradıcılarnın döyüş hazırlığını artırmağa çalışdıqlarını göstərir. Çoqan, atçının və atın koordinasiyasını inkişaf etdirməklə yanaşı, atın çevikliyini və maneələrə qarşı reaksiyalarını da gücləndirir. Çoqan meydanına çıxan at, döyüşdə qarşı tərəfdən qorxmayacaq və atçısının əmrlərinə tam əməl edəcək. Bəzi Yunan mətnləri, İranlı əsgərlər arasında Çoqan oynamağın, onların fəthlərindəki uğurlarının səbəblərindən biri olduğunu qeyd edir.

Çoqan, Fars ədəbiyyatında da böyük diqqətə layiq bir mövzu olmuşdur. Ədəbiyyatın ənənəvi və epik növlərində, eləcə də xalq ədəbiyyatında Çoqan ilə əlaqəli çoxlu izlər mövcuddur. Həmçinin, miniatür sənətində də Çoqan mühüm bir yer tutmuş və bu idmanla bağlı bir çox miniatür əsərlər mövcuddur.

Çoqan Oyununun İcrası

Bu idman, uzunluğu 274 metr, eni isə 145 metr olan bir meydançada oynanılır. Bəzi ölkələrdə bu ölçülər kiçik fərqlər göstərir. Oyun altı dövrə (chukka) bölünür və hər dövr 7 dəqiqə davam edir. Hər komandada 4 oyunçu var. Oyunlar 2 baş hakim və 1 əsas hakim tərəfindən idarə olunur. Baş hakimlər atda olur və meydanın müxtəlif hissələrində hərəkət edirlər. Bu idmanda iki komanda, topu rəqibin qapısının xəttindən keçirməyə çalışır. Hər hansı bir komanda daha çox xal qazansa, o, qalib sayılır. Bu quruluşu bu günlərdə oynanılan əksər toplu idman oyunlarında müşahidə etmək mümkündür. Buna görə də, Çoqanı, bir çox digər idman növlərinin strukturlarına ilham vermiş idman olaraq qəbul etmək olar.

Çoqanın Milli və Qlobal Qeydiyyatı

"Çoqan, at üstündə musiqi və nağıl söyləmə ilə birlikdə oyun" dosyası, 2015-ci ildə (1394-cü il) İran adına UNESCO tərəfindən Dünya İrsi olaraq qeydə alınıb.