Polke Gərdani (məşəl fırlatma ) ayini Şişəvan xalqının İmam Hüseynin matəmi üçün özünəməxsus əzadarlıq mərasimidir.

Polke Gərdani ayinini, Məhərrəm ayında İran xalqının ən fərqli əzadarlıq formalarından biri hesab etmək olar.

Pulke Gərdani (Məşəl fırlatma) ayini – Şişəvan xalqının İmam Hüseynə olan fərqli matəm mərasimi

Aşura hadisəsi, İslam tarixinin ən böyük və taleyüklü olaylarından biridir. Bu hadisədə haqq və batil bir-biri ilə üz-üzə gəldi. Hərçənd ki, İmam Hüseyn (ə) döyüş meydanında zahirən məğlub oldu, lakin bu gün – hadisədən təxminən 1500 il keçməsinə baxmayaraq – onun adı yaşayır və yolu müqəddəs və ibrətamiz olaraq dəyərləndirilir.

İranda Məhərrəm ayı, xalqın ən böyük dini mərasimlərindən sayılır. Bu ayda bütün ölkə boyu insanlar İmam Hüseyn və onun səhabələrinin xatirəsinə yas saxlayır. Bu matəm mərasimlərinin tarixi əsrlər öncəyə gedib çıxır və zamanla fərqli bölgələrin mədəniyyəti, coğrafiyası və ruhiyyəsinə uyğun olaraq müxtəlif əzadarlıq formaları yaranmış və İran mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. Hətta demək olar ki, Məhərrəm ayı İran mədəniyyətinin güzgüsünə çevrilib.

Son iki onillikdə, İranın müxtəlif bölgələrində mövcud olan köhnə və orijinal əzadarlıq formalarının bir çoxu qeyri-maddi milli irs kimi qeydiyyata alınıb. Bu addım, həm onların qorunması, həm də gələcək nəsillər və ictimaiyyətin bu dəyərlərlə tanışlığı məqsədilə atılıb. Bu mərasimlərdən bəziləri o qədər özünəməxsusdur ki, yalnız bir bölgədə icra olunur, başqa heç yerdə onların oxşarına rast gəlinmir. Polke Gərdani və ya məşəl fırlatma ayini də bu cür özünəməxsus mərasimlərdən biridir və İmam Hüseynin xatirəsinə keçirilən qeyri-adi əzadarlıq nümunəsi sayılır.

Polke Gərdani harada keçirilir?

Bu ayin Şişəvan kəndində, Şərqi Azərbaycan vilayətinin Acabşir şəhərindən mərkəzi bölgəsinə tabe olan bir kənddə icra olunur. Kəndin əhalisi 5000 nəfəri aşır və əsas məşğuliyyətləri kənd təsərrüfatı və bağçılıqdır – müxtəlif meyvə və tərəvəzlər yetişdirirlər.

Polke Gərdani ayininin xüsusiyyətləri

Polke əslində neftə batırılmış parçalarla hazırlanmış məşəldir. Bu parçalar səliqə ilə üst-üstə yığılır və məftillə bağlanır, daha sonra bir zəncirin ucuna bərkidilir ki, havada fırlatmaq mümkün olsun.

Bu məşəllər Tasuya və Aşura gecələrində yandırılır və seçilmiş şəxslər tərəfindən matəm iştirakçılarının içində fırladılır. Beləliklə, qaranlıq gecədə “Şah Hüseyn!” deyə-deyə sinə döyən izdihamın içində onlarla alovlu məşəl fırlanır və ətrafa dərin bir hüzn yayılır.

Məşəllər, onları fırladan insanların yaşına uyğun olaraq fərqli ölçülərdə hazırlanır. Əvvəlcə uşaqlar "kiçik polke" (kiçik məşəl) fırladır, sonra isə böyüklər ağır məşəllərlə meydana daxil olur. Bəzi məşəllərin çəkisi 12 kiloqrama qədər ola bilir.

Ayin kəndin böyük məscidinin qarşısında baş tutur. Əvvəlcə bir əsas məşəl yandırılır və insanlar onun ətrafında toplaşır. Sonra digər məşəllər bu əsas məşəldən alovlanaraq növbə ilə fırladılır. Fırlatmağa başlamazdan əvvəl, iki nəfər məşəlçi şəxsin bədənini və paltarlarını su ilə isladır ki, yanğın təhlükəsi olmasın. Daha sonra məşəlçi zəncirin ucundan yapışaraq məşəli başının üstündə və ətrafında dairəvi şəkildə fırladır, bu zaman məşəli nəzarətdə saxlamaq üçün əllərini dəyişərək onu idarə edir. Bütün mərasim ümumilikdə təxminən 90 dəqiqə davam edir.

Tarix və simvolika

Araşdırmalara görə, bu ayinin tarixi Səfəvilər dövrünə (XVI əsr) gedib çıxır. Mərasimdə yandırılan məşəllər, Aşura günü İmam Hüseynin ailəsinin çadırlarının yandırılmasını simvolizə edir.

Milli irsə daxil edilməsi

Polke Gərdani ayini, 2013-cü ildə (hicri-şəmsi ilə 1391) İranın qeyri-maddi milli irs siyahısına daxil edilmişdir.