Şəbe Yəlda işığın qaranlığa qalib gəlməsinin şərəfinə qeyd olunan qədim bir mərasimdir.

Şəbe Yəlda iranlıların ilin ən uzun gecəsi və payızın son gecəsinə verdikləri addır. Onlar bu gecəni səkkiz min ildən bəri ehtiramla qeyd edirlər.

Yəlda gecəsi – işığın qaranlıq üzərində qələbəsini anmaq üçün qədim bir ayin

"Yəlda gecəsi" iranlıların ilin ən uzun gecəsi və payızın son gecəsinə verdiyi addır. Onlar bu gecəni 8 min ildən bəri qeyd edir və müqəddəs sayırlar. Bu gecədən sonra tədricən gecələr qısalır, gündüzlər isə uzanır. İranlılar qədim zamanlardan bəri gecəni şər və pisliyin, günəşi isə saflıq və doğruluğun rəmzi sayırdılar. Bu inanca görə, ilin ən uzun gecəsinin sonu və qışın başlanğıcı, işığın qaranlığa, gündüzün isə gecəyə qalib gəlməsi deməkdir. Yəlda gecəsində şərin qüvvələrinin ən güclü olduğu hesab edilirdi və bu güclərlə mübarizə üçün insanlar şənlik qurur, yaxınları ilə bir yerə toplaşırdılar.

Yəlda gecəsinin başqa bir adı da “Çille gecəsi”dir. Qədim İran təqviminə görə, 22 dekabrdan 30 yanvara qədər olan dövr qışın 40 günlük bir mərhələsi sayılırdı və bu dövrün son 4 günü ilin ən soyuq günləri hesab olunurdu.

Qədimdə İran cəmiyyəti əsasən kənd təsərrüfatı ilə məşğul olduğundan, fəsillərin dəyişməsi və havaların isinməsi əkin və məhsul yığımı dövrünün başlanğıcı sayılırdı. Bu səbəbdən, Yəlda gecəsindən sonra günlərin uzanması, təbiətin oyanmasının və yeni bir məhsuldarlıq dövrünün başlanmasının müjdəsi kimi qəbul edilirdi.

Yəlda gecəsi mərasimləri

Yəlda gecəsi demək olar ki, İranın bütün bölgələrində qeyd olunur. Hər bölgənin öz adət-ənənəsi olsa da, hamısını birləşdirən əsas xüsusiyyət — ailənin bütün üzvlərinin böyüklərin evində bir araya gəlməsi və səhərə qədər birlikdə vaxt keçirməsidir.

Bu gecədə çay, şirniyyat, müxtəlif meyvələr və ləzzətli qidalar süfrəyə verilir. Şahnamə oxumaq və Hafiz divanından qəzəllər söyləmək Yəlda gecəsinin ən önəmli və yayılmış ənənələrindəndir.

Yeni evlənən kişilər üçün ilk Yəlda gecəsi xüsusilə əhəmiyyətlidir. Onlar həyat yoldaşlarına hədiyyələr verirlər. Bəzi bölgələrdə kürəkən 7 növ meyvə və başqa hədiyyələr göndərir. Qız evi isə qarşılıq olaraq öz hədiyyələrini kürəkən evinə göndərir.

Yəlda gecəsi münasibətilə evlər bəzədilir, şamlar yandırılır. Son illərdə telefon və sosial medianın insanlar arasındakı birbaşa ünsiyyəti azaltdığı nəzərə alınaraq, bu gecə telefonlar bir kənara qoyulur və ailə üzvləri bir-birinə daha çox vaxt ayırır.

Yəlda gecəsinin təamları

Yəlda gecəsi birlik və söhbət gecəsidir. Bu səbəblə həmin gecəyə məxsus qidalar hazırlanır. Ənənəvi olaraq süfrədə qarpız, nar və qırmızı alma mütləq olur. Bəzi bölgələrdə armud, xurma və çuğundur (ləbü) da süfrəyə qoyulur. Qədim əfsanələrə görə, bu meyvələrin qırmızı rəngi dan yerinin rənginə bənzədildiyi üçün bu gecədə yeyilir. İnsanlar inanırlar ki, Yəlda gecəsində qarpız yemək, insanı il boyu xəstəliklərdən qoruyur.

Yəlda gecəsinin digər sevilən təamı isə quru meyvələr və çərəzlərdən ibarət qarışıq çərəzdir. Bu qarışıma adətən fındıq, badam, fıstıq, kişmiş, quru əncir, qaysı və müxtəlif tumlar (qarpız, günəbaxan, balqabaq) daxildir.

Çay və şərbət də süfrənin ayrılmaz hissəsidir. Əgər Yəlda gecəsində qar yağıbsa, qarla üzüm şirəsinin qarışığından hazırlanan dadlı və nostalji bir desert də təqdim olunur.

Bəzən böyüklər evlərində qonaqlar üçün şam yeməyi də verirlər. Yəlda gecəsinin ən məşhur yeməkləri düyü ilə hazırlanmış balıq və ya göyərti pilavı ilə balıqdır.