2022-ci il fevralın 11-də İran İslam İnqilabının qələbəsinin qırx üçüncü ilinə qədəm qoyuruq. İran adını dünyada fərqli şəkildə tanıdan və müxtəlif siyasi, iqtisadi, hərbi və mədəni sahələrdə dərin dəyişiklik yaradan bu inqilabın dünya son illərdə bəhrəsini görür.

Bir ölkədə inqilabın öz idealları üzərində dayanması və eyni prinsiplərə 40 ildən artıq müddət ərzində əməl etməsi nadir haldır, adətən bir neçə ildən sonra ölkədəki siyasi təlatümlər və hakim qüvvələrin təzyiqləri nəticəsində ya xaricilər üz çevirirlər ya  prinsiplərindən uzaqlaşırlar və ya bir qüdrət spektrinin istəklərinə boyun əyirlər və ilkin ideallarını unudurlar, çünki onlar yalnız maddi məqsədlər güdürlər, onlar istənilən yolla buna nail olmaq istəyirlər. Bəs nə səbəbə 42 ildən sonra  İran İslam Respublikasının idealları dəyişmədi?

İran İslam İnqilabı sırf iqtisadi və ya hərbi inqilab deyil, ruhun mənəviyyatının və insanların həyatının üstün olacağı bir ideal yaşayış axtaran intellektual, mədəni, mənəvi, iqtisadi və siyasi əsaslara malik bir inqilabdır. 1979-cu ilin şüarları  bu günkü şüarlarla eynidir. Ədalət zəfər çalmalı, insan inkişafı bütün ölçülərdə yüksəlməli, siyasi və iqtisadi ayrı-seçkilik aradan qaldırılmalı, hökmranlıq və hegemonluq aradan qaldırılmalı, həqiqi müstəqillik hökm sürməli, nisbi firavanlıq bərqərar olmalı, xalq arasında mədəniyyət dini əsaslarla və inancla uyğunlaşdırılmalı, cəmiyyətdə iqtisadi, mədəni, siyasi inkişaf yerli düşüncə ilə inkişaf etməli, şərq və qərbdən asılılıq minimuma endirilməli, dinlər xüsusilə şiə və sünnilər arasında birlik yaradılmalıdır , bayağı , alçaldılmış mədəniyyət aradan qaldırılmalı, qadın-kişi bərabərliyi və onlarla başqa şüarlar bu qəbildəndir.

Sual yarana bilər ki, bu şüarlar İranda reallaşıbmı? İslam İnqilabının və onların elan etdiyi şüarların daimi olmasının sirri nədir?

Cavab olaraq demək lazımdır ki, İslam İnqilabını elan etdiyi bütün şüarlarda nisbətən uğur əldə edilib, lakin bu hərbi gücün, hegemonların və müstəmləkəçilərin iradəsinin üstünlük təşkil etdiyi və onların iqtidarı dəyişmək istədikləri bir dünyada xalqların öz iradəsinə uyğun taleyini müəyyən etməsi, maksimum uğura nail olmaq üçün süni maneələri dəf etmək üçün ikiqat səy və vaxt tələb olunur.

İran İslam Respublikası bu kateqoriyada bir neçə əsas üstünlüklərə malikdir:

1. İnqilabın əvvəlində səsləndirilən şüarlar köksüz və şəxsiyyətsiz siyasətçilərin düşüncələrindən irəli gələn şüarlar deyildi, bu şüarlar əsasən son 1400 ildə bişmiş İslam prinsiplərindən qaynaqlanırdı və onların səmimiyyətinə və azad insanlar üçün düzgünlüyünə şübhə yoxdur və bu anlayışlar heç vaxt köhnəlmir, çünki onların kökü insan, fitrət və vəhy təlimlərindədir.
2. İranda bu hərəkatın rəhbəri, islam fiqhi və dini əsaslara yiyələnməkdən əlavə, ölkədə uzun müddət siyasi təcrübəyə malik, özünə inam və şücaət ruhuna malik olan bir fəqih olmuşdur. O, təqva və sadə yaşam  ilə silahlanmışdı. İlahi razılıq əldə etməkdən və islam idealına çatmaqdan başqa bir fikri yox idi və çalışırdı ki, İranda hökumət həmişə dini legitimliyini və xalq tərəfindən qəbul edilməsini saxlasın.

Bu iki amil İslam İnqilabı şüarlarının əsas meyarlarından və səbəblərindən biridir. Son 43 ildə İran xalqına qarşı çoxsaylı beynəlxalq məhdudiyyətlərə və qeyri-insani və qeyri-qanuni sanksiyalara baxmayaraq, həmişə inkişaf qatarında olub və onlardan bəziləri aşağıda qeyd olunub.

İran rəhbəri həmişə vurğulayır ki, dünyanın elmi dairələrində mövcud olmaq ancaq elmin dili ilə mümkündür və ölkədə elmi inkişaf addımları düzgün izlənməlidir və buna görə də elmi yüksəlişə xüsusi diqqət yetirilib və bu elm də öz yerini bütün sahələrdə əldə etmişdir.  Dünyada elmin inkişafında İran mütəfəkkirlərinin rolu ildən-ilə artır , “Global Research” yazır ki, İran elmi və texnoloji tədqiqatlarda dünyanın ən mühüm ölkələrindən biridir və ISI elan edib ki, İran islam dünyasında elmi məqalələr üzrə birinci yerdədir. İran əsas məqalələrin təqdimatında 41% artımı ilə bu nəticəyə nail olub. “Nature” jurnalı bildirir ki, İran tədqiqat və təhsilə diqqət yetirərək mühüm irəliləyiş əldə etmiş ölkənin əsas nümunəsidir və son 40 ildə tədqiqatın demək olar ki, bütün aspektlərində sanksiyalara baxmayaraq, İran alimləri ən son qabaqcıl elmi istehsal ediblər. Bu məqalədə onlara işarə ediləcək.

Bu gün İran çox mürəkkəb olan 10 əsas texnologiyadan biri kimi lazer bilikləri üzrə dünyada beşinci yeri tuta bilib, ABŞ, Fransa, Almaniya və Rusiyadan sonra bu elmdə öz gücünü sübut edə bilib. İran alimləri insan beyninin hərəkət yaratmaq və idarə etmək mexanizminə əsaslanan və dünyada bənzəri olmayan sinir protezlərinin hazırlanması və bu bilik və texnologiyaya sahib olmaqda ABŞ-ın inhisarında mühüm irəliləyiş əldə edə biliblər.

Kök hüceyrələrlə eyni funksiyaya malik olan və buynuz qişanın xorası, buynuz qişasının transplantasiyası kimi müxtəlif göz xəstəliklərinin müalicəsində xüsusi yeri olan bioloji mənşəli tibbi avadanlıqlardan (canlı orqanizm) bioimplantların istehsalında İran alimlərinin rolu təqdirəlayiqdir. , buynuz qişanın iltihabı və s. İran dünyada bioimplant biliklərini istehsal edən ilk ölkədir.

İran üçün daş və əhəng daşından kağız istehsalında dördüncü yerin ayrılması ağacların kəsilməsinin, ətraf mühitin məhv edilməsinin qarşısını alan ətraf mühitə və insanlığa böyük xidmətdir. Nüvə yanacağının istehsalı, uranın yerli biliklərlə zənginləşdirilməsi, talasemiyada dəmirin xaric edilməsini asanlaşdıran preparatın istehsalı (dünyada ikinci yerdədir), İranda heyvan sümüyü tozunun ilk istehsalçısı (insan bədənlərindən istifadə əvəzinə) Dr. Amin Beyam tərəfindən hazırlanması, diabet yaralarının müalicəsi və amputasiyanın qarşısının alınması üçün dərmanların istehsalı, katalizatorlardan istifadə etməklə dünyada ilk dəfə neft tullantılarının təkrar emalı və neft şlamının xam neftə çevrilməsi, İranda Sina cərrah robotunun hazırlanması ilə Amerika inhisarının qırılması və bu elmdə uğurlu tədqiqatlar dünyada beşinci klonlaşdırılmış keçi , Omid adlı ilk peykin inşası və 2008-ci ildə kosmosa yerləşdirilməsi və 2011-ci ildə Rəsəd 10 adlı ilk İran təsvir peykinin yerləşdirilməsi (bu texnologiyanın səkkizinci ölkəsi kimi), İranın adını dünyanın doqquzuncu ağır su istehsalçısı, bənd sənayesində üçüncü ölkə, texnologiya və elektrik stansiyalarının tikintisi və şirin su istehsalı sahəsində özünü təmin etmək, dünyanın ən sürətli torpedası və ya Hut adlı sualtı qayıq və Vəlfəcr kimi digər torpedalar istehsal edən qabaqcıl esmineslərin (məsələn, Camaran, Səhənd və Dəmavənd kimi) istehsalı, müxtəlif imkanlara malik, regionun ən böyük raket gücünə malik olması, il ərzində yüzdən artıq bədii filmin istehsalı və kino sahəsində ən yüksək beynəlxalq mükafatlara, yəni Oskar mükafatına layiq görülməsi müxtəlif janrlarda mühüm irəliləyişlərə nümunədir.

Humanitar elmlər sahəsində İran universitetləri ilahiyyat və dini sahələrlə yanaşı, intellektual inqilab yarada bildilər , İranın və dünyanın elmi elitasının mədəni və dini ideyalarına əsaslanan yüzlərlə kitaba meydan oxuyaraq, Qərb hegemonluğuna meydan oxudular. İslam dininin, İran və şərq mədəniyyətinin bayağı Qərb mədəniyyətindən qat-qat zəngin olduğunu və doğma adət-ənənələrimizə daha uyğun olduğunu sübut etdi və bununla da ölkədə mədəni tənəzzülün qarşısını ala bildi.

Bu gün İran İslam Respublikası siyasi inkişafında siyasi ideya nəzəriyyələrindən kənara çıxa bilmiş və yeni siyasi ideyalar yaradaraq və onları dini ideyalarla birləşdirərkən, demokratiyanın göstəricilərini müşahidə etməklə, yeni tipli ideologiyanı tətbiq etmiş, dini hökumət və dini demokratiyanı dünyaya tanıda bilmişdir . İnsanları öz əqidələrinə arxalanaraq öz daxilində və xaricində istiqamətləndirən və dünyada yeni siyasi və intellektual güc kimi tanıda bilmişdir.

Son 43 ildə bu inqilabın əsas bəhrələrindən biri də dünya elitasının etiraf etdiyi kimi, sosial ədalət, müstəqillik, mənəviyyat, dini demokratiya, insan ləyaqəti prinsipi, qadın hüquqları və iqtisadi göstəricilərin təşviqi ilə yanaşı və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının, Dünya Bankının və s.-nin statistik məlumatlarında görünə bilən İran xalqının rifahıdır. Bu gün İran xalqı öz siyasi müqəddəratını təyin etməkdə bilavasitə iştirak edir və ən yüksək siyasi məmurdan tutmuş bələdiyyə sədrlərinə və şəhər şurasının üzvlərinə qədər keçirilən çoxsaylı seçkilər bu iddianın sübutudur. Bütün bunlar elə bir vaxtda baş verir ki, bəzi Qərb dövlətləri dünya gücləri dünyanın 200-dən çox televiziya kanalına milyonlarla dollar pul verməklə İranı və İslam İnqilabının nailiyyətlərini təhrif etməyə çalışır, lakin buna baxmayaraq dünya İranın sülh və mənəviyyat mesajlarının şahididir.

Bütün bunlar onu göstərir ki, İran İslam Respublikasının son dörd onillikdəki performans göstəriciləri çox yaxşı olub, çünki bütün sanksiyalar təzyiqi və regionda və dünyada səlahiyyətlərin ötürülməsi ilə, lakin xalq xarakterli olması, İslami olması ilə İslam İnqilabı daima alimlərini  elmin inkişafında və bəşəriyyətə xidmətdə qlobal konvoydan geri qalmamağa sövq edir və bu, böyük nailiyyətdir. İran rəhbərliyi həmişə vurğulayır ki, İran nə zülm etməyi, nə də zülmə tabe olmağı qəbul edir. Bu isə 21-ci əsrdə dünyada güc axınına zidd olan yeni idarəetmə tərzidir.

Bəziləri hesab edir ki, bu hərəkat sivilizasiya hərəkatıdır və gələcəkdə regiondakı İslam ölkələrinin köməyi və əməkdaşlığı ilə əldə oluna biləcək yeni sivilizasiyanın başlanğıcıdır. Kökləri İslam sivilizasiyasından olan, lakin indiki dövrdə elmi, mədəni, iqtisadi və siyasi tərəqqi ilə xalqın arzu və istəklərinə cavab verəcək , İslam və regional ölkələr nə qədər birləşsələr, bir-biri ilə əməkdaşlıq etsələr, yeni bir asan sivilizasiya əldə olunacaq. Bu, mədəniyyət sahəsində öyrənilə və araşdırıla bilən mövzudur. Şiə və sünnilərin birliyi, müsəlmanlar və islam ölkələrinin inteqrasiyası, İslam dünyasında biliklərin zənginləşdirilməsi, yeni texnologiyaların təmin edilməsi, islam dünyasında birgəyaşayış və tolerantlığın bərqərar olması İslam dünyasında islami hədəflərə, ideal yaşayışa çatmaq üçün gələcək əməkdaşlığın başlanğıcıdır.

Əli Purmərcan

İran İslam Respublikasının Azərbaycandakı səfirliyinin

 Mədəniyyət Mərkəzinin sədri

İran İslam İnqilabının ilk qırx ilində elmi, iqtisadi və texnoloji inkişaf haqqında bəzi statistik məlumatlar