Firdovsinin Şahnaməsi

Bu kitabda Kiomars dövründən üçüncü Sasani Yəzdgerdinin sonuna (m. 632-651-ci illər) qədər İranın mifoloji, qəhrəmanlıq və tarixi povestləri yer alır.

Firdovsi (miladi 319-404 / miladi 940-1025) təxminən 359-cu ildə Əbu Mənsurinin “Şahnamə”sinin (hicri 336-cı ildə yazılmış) bir nüsxəsini əldə etməklə onun sifarişinə başladı. O, “Şahnamə”nin ilk variantını hicri 373/miladi 994-cü ildə tamamlamış, 390/1010-cu ildə isə dördüncü və son variantını tərtib etmişdir.

Deyilənə görə, Firdovsi əsərini Qəznəli Sultan Mahmudun vəziri Əbül-Abbas Fədl ibn Əhməd Esfarayeninin vasitəsi ilə həmin sultana təqdim etmiş, lakin ondan layiqincə mükafat almadığı üçün onu məsxərəyə qoymuş və Qəznədən Xorasana yola düşmüşdür. Əbu Mənsuri Şahnaməsindən başqa “Şahnamə”nin mənbələri “Avesta”, “Bəndheşan” və sairədir.

“Şahnamə” fars dili bəlağətinin xəzinəsi sayılır və onun ifadə üsulu sadə və aydındır. Firdovsinin “Şahnamə”sinin məzmununu üç dövrə bölmək olar: 1- Əfsanəvi dövr, yəni Firudinin zühuruna qədər Kiyumərs, Huşəng, Təhmurt, Cəmşid, Zəhak dövrü, 2- Pəhləvanlıq dövrü, Kavənin qiyamından Rüstəmin öldürülməsinə qədər və İsfəndiyarın oğlu Bəhmənin hakimiyyətinə qədər 3 Tarixi dövür,  İsgəndərdən İslama qədər olan dövr.

Fars ədəbiyyatının ən yüksək mədəni dəyərlərindən olan bu poema dünya ədəbiyyatının şah əsərləri sırasında möhkəm və parlaq yer tutur. Başqa sözlə, Firdovsi İran millətinin ləyaqətinin müjdəçisi, “Şahnamə” isə İranın tarixi və milli kimliyinin ən mötəbər sənədidir.

Ən çox yayılmış dörd versiya müvafiq olaraq 48.000, 552.000, 55.000 və 61.000 beytdir. Məşhur tərcümələr arasında ərəb dilinə Bundari İsfahani, alman dilinə Fridrix fon Şak və fransız dilinə Jules Moll daxildir. Karl Herman Ette, Teodor Noldeke və Nikolas Troubner də Firdovsi və Şahnamə ilə bağlı dəyərli tədqiqatlar aparmışlar.