Çaharmənar, Təbrizin Az Tanınan Məhəlləsi

Çaharmənar, Təbrizin Az Tanınan Məhəlləsi

Təbrizin Çaharmənar məhəlləsi şəhərin böyük bazarı ilə qonşu olduğu üçün az diqqət çəkmişdir.

Məscidlər İran cəmiyyətində ən mühüm mədəni və sosial qurumlardan sayılır. Bu qurumların mühüm rolu tarix boyu hər məhəllədə bir və ya bir neçə mühüm məscidin mövcud olmasına səbəb olmuşdur. Buna görə də, hazırda tarixi məscidlər keçmişdən qalan ən dəyərli abidələrdən biridir.

İranın ən mühüm və ən böyük şəhərlərindən biri kimi tanınan Təbrizdə mühüm və dəyərli məscidlər var. Bu məscidlər bəzən məhəllə sakinləri üçün o qədər əhəmiyyətli olmuşlar ki, məhəllənin adını onlardan götürmüşlər, məsələn, Çaharmənar Məscidi və Türbəsi kimi ki, ətrafındakı evlər və məhəllə də eyni adla məşhurlaşmışdır.

Çaharmənar Qədim Məhəlləsi və Onun Xüsusiyyətləri

Təbrizin keçmişdə 24 məhəlləsi olub. Çaharmənar bu 24 məhəllədən biri olaraq Təbriz Bazarının şimal hissəsində yerləşir. Əslində, bu məhəllənin ərazisinin böyük bir hissəsini Təbriz Bazarı tutur. Buna görə də, məhəllənin köhnə sakinləri şəhərin varlıları və böyükləri olmuşlar.

Çaharmənar şimaldan Mehrarud çayı (Meydan çayı), qərbdən Rastəküçə və Cümə Məscidi məhəllələri, şərqdən Darayi küçəsi və cənubdan Təbriz Bazarı ilə məhdudlaşır. Bu məhəllənin adı Çaharmənar Məscidi və Türbəsindən götürülmüşdür. Bu məhəllənin yüksək tarixi dəyərə malik olmasına baxmayaraq, Təbrizin Böyük Bazarına yaxın olması ona daha az diqqət yetirilməsinə səbəb olmuşdur.

Çaharmənar məhəlləsinin ən mühüm tarixi binası, içərisində mədrəsə, məscid və bir neçə kiçik bazarın yerləşdiyi Təbriz Tarixi Bazarıdır. Xan Hamamı, Kazımiyyə Məscidi və Mədrəsəsi və bir neçə karvansara bu məhəllənin digər tarixi binalarını təşkil edir. Köhnə mənbələrdə, ehtimal ki, zaman keçdikcə, xüsusilə də 8 yanvar 1780-ci il (18 Dey 1158-ci il Şəmsi) zəlzələsi nəticəsində yox olmuş bir neçə binanın, o cümlədən bir neçə məscidin adı çəkilir.

Çaharmənar Məscidi və Türbəsi

Çaharmənar İmamzadəsi kimi də tanınan Çaharmənar Məscidi və Türbəsini Çaharmənar məhəlləsinin simvolu hesab etmək olar. Əli ibn Mücahid (Zeyd ibn Əlinin nəvəsi və şiələrin dördüncü imamı olan İmam Səccadın nəslinin üçüncü nümayəndəsi), iki Rəvvadi əmiri (Əmir Vəhssudan və Əmir Məmlan), bir Səlcuqlu sultanı (II Mahmud) və altı Ağqoyunlu sultanı (Uzun Həsən, Sultan Yaqub, Sultan Baysunqur, Sultan Rüstəm, Sultan Əhməd Gövdə və Sultan Məhəmmədi) bu binada dəfn edilmişdir. Keçmişdə binanın şimal hissəsində kiçik otaqlar var idi ki, onların içərisində üç qəbir yan-yana yerləşmişdi. Bu üç qəbir yerli əhali tərəfindən "Üç Ələmdar" kimi tanınırdı. Əli ibn Mücahid və Üç Ələmdarın məzarlarının mövcudluğuna görə, bu yer "Çahar Qəbir" (Dörd Qəbir) kimi də məşhurlaşmışdır.

Deyilənlərə görə, iki Rəvvadi padşahının bu türbədə dəfn edilməsinin səbəbi onların İslam Peyğəmbərinin övladlarına olan böyük sevgisi olmuşdur. Rəvvadilər ərəb və kürd əsilli bir sülalə olub, 955-ci ildən 1071-ci ilə qədər bu gün İran, Azərbaycan Respublikası, Ermənistan və Türkiyənin bəzi hissələrini əhatə edən ərazilərdə hökmranlıq etmişlər. Rəvvadilərin əsas idarəetmə mərkəzi Təbriz və Marağa idi.

Tarixi baxımdan, bu məscidin ilkin binasının yaşı təxminən 700 il qiymətləndirilir. Əlbəttə, bu bina Mirzə Əbülhəsən Karvansarasına yaxın olduğu üçün diqqət mərkəzində olmuş və bir neçə dəfə onun bərpası üçün tədbirlər görülmüşdür. Bu türbənin binası kərpicdən tikilmişdir və minarələrdən başqa, "Əmir Mövla Günbəzi" kimi tanınan kərpicdən bir günbəzi də var. Türbənin içərisində, xarici görünüşündən fərqli olaraq, çox bəzək işləri tətbiq edilməmişdir. Əlbəttə, binanın müxtəlif hissələrində, ehtimal ki, sonrakı dövrlərdə əlavə edilmiş kaşı işlərinin qalıqları görünür. Uca bir taxta qapı binanın girişini təşkil edir. Binanın daxili işıqlandırması günbəzin aşağı hissəsində quraşdırılmış bir neçə kiçik pəncərə vasitəsilə təmin edilir. Bundan əlavə, divarlarda da taxçalar və pəncərələr mövcuddur. Kompleksin bərpası üçün 2020-ci ildə (1399-cu il Şəmsi) aparılan ən son işlər zamanı bina möhkəmləndirilmiş və onun daxili bəzəklərinin bərpası üçün tədbirlər görülmüşdür.

Təbriz Çaharmənar Məscidinin Milli Qeydiyyatı

Bu bina 2006-cı ildə İranın Milli Abidələr Siyahısına daxil edilmişdir.