Abu Nəsr Sarayı və Bərəm Delək, Şirazın tarixi doğum şəhadətnaməsidir

Abu Nəsr Sarayı və Bərəm Delək, Şirazın tarixi doğum şəhadətnaməsidir

Əbu Nəsr sarayı və Bərəm Dələk relyefləri Şirazın tarixi şəxsiyyətinin sübutu kimi qəbul edilə bilər, çünki bu əsərlər bu gün Şiraz kimi tanıdığımız yerdəki yaşayış məskəninin yəqin ki, 1700 ildən çox əvvələ aid olduğunu göstərir.

Əbu Nəsr sarayı

“Taxt Madəre Süleyman”, “Təxte Süleyman” və ya “Təxt Abu Nasr” da adlandırılan Qasr Abu Nəsr, ehtimal ki, saray olan binanın qalıqlarıdır. Qazıntılara əsasən bu əsərin yaşının 2500 il olduğu təxmin edilir.

Əbu Nəsr sarayının yeri və tarixi

Tikinti qalıqlarına və oradan tapılan dulusçuluq nümunələrinə görə, bu əsərin Parfiya dövründə (e.ə. 247-ci ildən 224-cü ilə qədər) tikildiyi ehtimal edilir. Bu dövrdə Sasanilər dövründə (miladi 224-651-ci illər) də istifadə edilmiş çox güclü bir bina tikilmişdir. Bu əsərdə aşkar edilmiş əsərlər arasında bir neçə Çin və Yunan sikkələri və möhürləri vardır ki, bu qala-şəhərin bir vaxtlar çox abad olduğunu, uzaq ölkələrdən gələn tacirlərin ora səfər etdiyini göstərir.

Əvvəllər Əbu Nəsr sarayı Şirazın şəhər ərazisindən altı kilometr aralıda yerləşirdisə, bu gün şəhər ərazisinin genişlənməsi səbəbindən şəhər ərazisinin bir hissəsi hesab olunur.

Əbu Nəsr sarayında arxeoloji qazıntılar

1931-1933-cü illərdə Çikaqo Universiteti və Nyu York Metropoliten Muzeyindən bir qrup bu ərazini tədqiq etdi. Bu qazıntılarda Parfiya dövrünə aid şəhər qalıqları ortaya çıxdı və çoxlu saxsı qablar, sikkələr və muncuqlar əldə edildi. Bu sikkələrdən birinin üzərində “Şiraz”, ətrafında isə “Ərdəşir Xore” adı yazılmışdır. Ərdəşir Xore Əhəmənilər sülaləsinin banisi Ərdəşir Babkana aid edilən qədim Farsların beş rayonundan biri hesab olunurdu.

Bir müddət sonra bəzi kəndlilər bu ərazidəki daşlardan istifadə edərək özlərinə ev tikdiyi üçün binanın bəzi hissələri dağılıb. Əhəmənilər dövrünün daş astanalarından yalnız bir eşik qalır və onun divarlarında qab tutan nökər şəklini tanımaq olar.

Əbu Nəsr sarayında Persepolisdə tapılan tipli bir sıra relyeflərə rast gəlinib. Bəzi elm adamları bu parçaların bu yerə Persepolisdən gətirilərək istifadə edildiyinə inanırlar.

Arxeoloqların fikrincə, islamdan əvvəlki dövrdə indiki Şiraz adlanan yerin ətrafında bir neçə saray və qalalar olub ki, Əbu Nəsr sarayı da onlardan biri olub.

Bərəm Delək

Əbu Nəsr sarayından dörd kilometr aralıda, bataqlıq və gəzinti yeri kimi də tanınan Baram Delak tarixi ərazisi var. Bu ərazidə dağ boşluğundan bulaq qaynayaraq qamışlarla əhatə olunmuş laqon əmələ gətirir. Gölün kənarındakı dağın gövdəsində, ehtimal ki, II Bəhram (miladi 274-293-cü illərdə hökmranlıq etmiş) və onun arvadı Şapurdaxtakla əlaqəli relyef görünür. Bu şəkildə Bəhram arvadına lotus budağı hədiyyə edir. Bu petroqlifin altında dörd-beş sətirdən ibarət, kiçik qələmlə yazılmış, hərflərinin çoxu oxunmur və itib-batmış kitabə var. Görünür, bu yazı bu petroqlifdə olan insanı tanıtdırıb. Petroqlifdə görünən qadının bir əli gül götürmək üçün uzadılmış, digər əli isə qolunda, ağzının qarşısında gizlənmişdir. O, hörülmüş saçlarını üstə yarım tac, başın arxasından bağlanmış və arxa tərəfində zolaqlar və iplər taxır.

Bu petroqlifin sol tərəfində hər birində kişi fiqurunu əks etdirən daha iki petroqlif görmək olar. Bu iki petroqlifin arasında sol tərəfdə olan adamın üzərində bıçaq görünən keçə və ya parça papaq var. Digər petroqlif adamın əynində böyük, sferik tac, digər petroqlifin (ehtimal ki, II Bəhram) ön hissəsi bir qədər yuxarı qaldırılmış iri papaq və ya tacı var.

Göründüyü kimi, müəllif iki kişinin şəkillərini birləşdirməyi nəzərdə tutub, çünki bu ikisi üzbəüz dayanıb söhbət edirlər. Lakin dağdakı boşluq ona bu işi görməyə mane olub.

Mütəxəssislərin fikrincə, bu ərazinin adı da Bəhram adından götürülüb. Buna əsaslanaraq Baram Delak orta farsca “Bəhramın ürəyi” mənasını verən “Bəhram Dəndələk” ifadəsindən yaranmışdır.

Təxte Süleymanın Milli Qeydiyyatı

Təxte Süleymanın adı miladi 1931-ci ildə (hicri-şəmsi 1310) İranın milli əsərləri siyahısına daxil edilmişdir.