Fars vilayəti və onun üç tarixi bölgəsinin arxeoloji mənzərəsi

Fars vilayəti və onun üç tarixi bölgəsinin arxeoloji mənzərəsi

Fars bölgəsinin arxeoloji mənzərəsi 2018-ci ildə YUNESKO-nun siyahısında dünya irsi kimi qeydə alınıb.

Fars bölgəsinin arxeoloji mənzərəsi UNESCO siyahısında İranın qeydə alınmış irsidir. Bu mənzərə səkkiz ərazini və üç qədim bölgəni (Firuzabad, Bişapur və Sarvostan) əhatə edir və Fars əyalətinin cənub-qərbində yerləşir.

İslamın İrana gəlişindən əvvəl Fars Elamlılar (e.ə. 3200-2700), Parfiyalılar (e.ə. 247-224), Əhəmənilər (e.ə. 550-330) və Sasanilər (e.ə. 224) kimi güclü sülalələrin məskəni idi. 642-ci ilə qədər) orada hökumət qurdular. Bugünkü Şiraz bu hökumətlərin tarixinin mühüm bir hissəsi olub, lakin Fars əyalətinin digər şəhərlərində də bu hökumətlərin mühüm izləri var.

Fars bölgəsinin arxeoloji mənzərəsi, 400 illik paytaxtlar

Təxminən 400 ildir ki, Fars vilayətində Sasanilərin paytaxtları olub. Bu əyalətdə Sasanilər dövrünə aid 30 tarixi petroqlif və yol qalıqları var və bu rejimdən qalan ən möhtəşəm tikililər bu bölgədə görünür. Tarixi yerlərə aid olan bu ərazidə üç mindən çox qiymətli eksponat aşkar edilib. Bu ərazilər arasında Bişapur, Firozabad və Sarvestan ən məşhurdur.

Bu üç şəhər Fəsa və Darabla birlikdə Sasanilər dövrünün magistral yolunu təşkil edirdi ki, bu da ticarət karvanlarının, ordunun və dövlət məmurlarının hərəkətinin yeri idi. Bişapur Firozabaddan 60 km şimal-qərbdə, Sarostan Firozabadın şimal-qərbində və Fəsanın şərqində yerləşir.

Bişapur

Kazerun bu gün Bişapura ən yaxın şəhərdir. I Şapur (miladi 240-270-ci illərdə hökmranlıq etdi) bu şəhərin tikintisinə göstəriş verdi. O, Bişapuru yaxşı iqlimi olan bir ərazidə və Romalıların Band in iştirakı ilə qurdu. Bu əsərin tikintisində romalıların olması səbəbindən onunla Roma tikililəri arasında oxşarlıqlar aşkar edilə bilər. Mozaik eyvan, Anahita məbədi, Kral Sarayı, Mərasimlər Zalı, Gərməbə və Karvansaray bu şəhərdən qalan tarixi abidələrin qalıqları sırasındadır. Şapurun nəhəng heykəlinin yerləşdiyi Şapur mağarası köhnə Bişapur şəhərinin yaxınlığında yerləşir.

Firuzabad

Firuzabad Sasanilərin ilk paytaxtı olmuşdur. Bu arxeoloji mənzərə ilə Şiraz arasındakı məsafə 110 km-dir. Bu ərazidə ən əhəmiyyətli bina Ərdəşir Babakan Sarayıdır. Bu sarayın içərisində zallar var və hələ 18-ci əsrdən sonra onun hissələrinin suvaq işləri dəyişməz qalmışdır. Bu sarayın dörd günbəzli binası onun unikal xüsusiyyətlərindən biridir. Firozabaddan altı kilometr şimalda yerləşən Dokhtar qalası, qədim Gur şəhəri, rəsədxana və dörd şahzadənin petroqlifləri bu şəhərdəki digər tikililərdir.

Sərvistan

Köhnə Sarvostan şəhərində Sasani sarayı, Qəbri qəsri, Bərzo qalası, Şeyx Yusif Sərvostanın Aramqanı və onu Farsın qədim mənzərəsinin qiymətli ərazilərindən birinə çevirən bir neçə tarixi yazı var. Sarostan Sasani sarayı Sasani abidələrindən biridir və yəqin ki, həmin dövrdə ovçuların istirahət yeri kimi istifadə edilmişdir. Bu sarayın bir neçə eyvanı və mərkəzi zalı var və onun günbəzinin tikintisində özünəməxsus Sasani memarlığı ön plana çıxır. Bu saray Sarvostandan 9 kilometr cənubda yerləşir və 25 hektardan çox ərazidə tikilib. Daş və suvaq bu binanın əsas tikinti materiallarıdır. Sasanilərin Sarvestan sarayının binasının uzunluğu 13 metr, eni isə 18 metrdir. Bu bina böyüklüyünə görə ondan kiçik olsa da, Firozabad sarayına çox bənzəyir.

Fars bölgəsinin arxeoloji landşaftının əhəmiyyəti

Memarlıq baxımından səkkiz əlamətdar əsərin, iki qədim şəhərin, səkkiz relyefin, hər biri bir neçə mövsüm arxeoloji qazıntıların aparıldığı yer olan bir qala və iki sarayın mövcudluğu bu bölgənin əhəmiyyətini və xüsusi statusunu ifadə etmək üçün kifayətdir. Yalnız Farsın Firozabad şəhərində dünyada beş tarixi abidə qeydə alınıb: Dokhtar qalası, Tacqoyma Relyefi və Mehrnarse körpüsü, Zəfər Relyefi, Ərdəşir Babakan Sarayı və Qor şəhəri. Dairəvi dizaynı ilə Qor şəhəri İranın ən xüsusi qədim şəhərlərindən biri kimi tanınır. Həmçinin eramızın III əsrində salınmış Ərdəşir Babakan sarayı, bəzi arxeoloqların fikrincə, şahın sarayı deyil, zərdüştilik dininin dini ayinlərinə aid idi.