Müqəddəs Hripsime Kilsəsi, Ermənilərin İranda Qədim Varlığının Sənədi

Müqəddəs Hripsime Kilsəsi, Ermənilərin İranda Qədim Varlığının Sənədi

Müqəddəs Hripsime Kilsəsi erməni kilsələrindən biridir ki, bəzi rəvayətlərə görə onun tarixi IX əsrə qədər uzanır.

İran erməniləri hazırda İsfahan, Təbriz, Tehran və Şiraz kimi şəhərlərdə yaşayırlar və onların sayı təxminən 100 min nəfər qiymətləndirilir. Bu əhali qrupunun İranda məskunlaşmasının uzun bir tarixi var və İslamdan əvvəlki dövrlərə qayıdır. Hal-hazırda İranın müxtəlif bölgələrində, xüsusilə də şimal-qərbində əhəmiyyətli sayda erməni kilsələri mövcuddur ki, onların bəziləri memarlığı və tarixi dəyərinə görə Dünya İrsi siyahısına daxil edilmişdir. Ermənilərin İranda olması, İran və Ermənistan xalqları arasında mədəni mübadilə üçün çox münasib bir imkan yaratmışdır, elə ki, hər il çox sayda erməni, xüsusilə də illik dini mərasimlərdə iştirak etmək üçün bu iki ölkə arasında gediş-gəliş edir.

"Mücumbar Kilsəsi" və ya "Müqəddəs Hripsime" (həmçinin "Surp Hripsime" və "Mujumbar" kimi də qeyd olunur), Şərqi Azərbaycan əyalətinin qədim kilsələrindən biridir ki, tarixçilər onu ermənilərin İranda qədim məskunlaşmasının əlamətlərindən biri hesab edirlər.

Müqəddəs Hripsime Kilsəsinin Xüsusiyyətləri və Memarlığı

Kilsə binası daşdan tikilmişdir. Hripsime Kilsəsinin ümumi forması 13-ün 23 metrə olan ölçüləri ilə düzbucaqlıdır. Binanın hündürlüyü səkkiz metrə çatır və damı çalma (şirvanı) şəklində tikilmişdir. Damı yağışa və ətraf mühitin dəyişikliklərinə qarşı daha çox müqavimət göstərməsi üçün torpaq və qumla örtmüşlər. Dörd nəhəng sütun binanın ağırlığını daşıyır. Hripsime Kilsəsində həmçinin yarım-dairəvi formaya malik bir mehrab tikilmişdir. Kilsənin şərq tərəfində iki kiçik otaq var.

Hripsime Kilsəsinin memarlığı Erməni Memarlığı prinsiplərinə əsaslanır. Bu memarlıq üsulu 4500 ildən çox müddət ərzində ermənilər tərəfindən müxtəlif binaların, xüsusilə də kilsələrin tikintisində istifadə edilmişdir. Bu memarlıq üsulunda dağlıq bölgələrin iqlimi və coğrafi şəraiti yaxşı nəzərə alınmış və binaların tikintisində mineral daşlardan istifadə edilmişdir. Erməni memarlığında daşın istifadəsi ona xüsusi bir gözəllik verir. Hal-hazırda kilsələr erməni memarlığını təmsil edən ən mühüm binalardır, lakin bu memarlıq üsulunun tarixi Xristianlıqdan əvvələ qayıdır. Erməni memarlığının bəlkə də ilk böyük genişlənməsi Urartuların hakimiyyəti dövrünə aid edilə bilər. Urartular Miladdan əvvəlki birinci minillikdə Xəzər dənizinin cənub-qərbində bir hökumət qurmuş və regional ticarətin üstünlüklərindən istifadə edərək böyük sərvət əldə etmişdilər.

Kilsənin işığı qərb, şərq, cənub divarlarının üstündə və damında quraşdırılmış kiçik pəncərələr vasitəsilə təmin edilir. Günəş işığının günün müxtəlif vaxtlarında bu işıq yerlərindən daxil olması kilsənin daxili hissələrinə xüsusi bir parıltı verir.

Hripsime Kilsəsinin Adı Haqqında Bir Hekayə

Kilsənin adının seçilməsi barədə dəqiq məlumat yoxdur, lakin bəzi rəvayətlərə görə, Ermənistanın padşahı I Aşotun Hripsime adlı bir qızı var idi. I Aşot erməni böyüklərinin qərarı ilə 875-ci ildə Ermənistanın padşahı seçilmişdir. Bu rəvayətə görə, kilsənin tikintisi ehtimal ki, IX əsrə qayıdır, lakin bəzi mütəxəssislər kilsənin tikintisini XIII və ya XIV əsrə (Elxanilər dövrü) aid edirlər. Tarixi mənbələr kilsə binasının 1691-ci ildə (1070-ci il Şəmsi) yenidən qurulmasına işarə etmişlər. Həmçinin, 1840-cı ildə (1219-cu il Şəmsi) baş vermiş dəhşətli zəlzələdə kilsənin divarlarından biri dağılmış və yenidən tikilmişdir.

Hripsime Kilsəsi Harada Yerləşir?

Bu kilsə Şərqi Azərbaycan əyalətinin qərbində, Şəbistər şəhristanının Mücumbar kəndində yerləşir. Bu binanı görmək üçün Təbrizdən Mərəndə gedən yolda təxminən 30 kilometr yol qət etmək və Şəbistərin Sufiyan bəxşinin Rüdqat dehestanlığındakı Mücumbar kəndinə getmək lazımdır. Bu kəndin erməniləri bir neçə onillik əvvəl Ermənistana və İranın digər şəhərlərinə köç etmişlər. Kəndin hazırkı əhalisi 350 nəfərdən çoxdur.

Hripsime Kilsəsinin Milli Qeydiyyatı

Hripsime Kilsəsi 1968-ci ildə (1347-ci il Şəmsi) İranın milli abidələri siyahısına daxil edilmişdir.