Narın qalası İranın ən qədim hökumət qalasıdır

Narın qalası İranın ən qədim hökumət qalasıdır

Narın qalası Meybod İranın ən qədim hökumət qalasıdır və ömrü boyu dəfələrlə tikilib və ona hissələr əlavə edilib.

Yerli ləhcədə “Naranc qalası” da adlandırılan Narın qalası beş min ilə yaxın yaşı olan dünyanın ən qədim hökumət qalasıdır və Bam qalasından sonra İranın ən böyük gil qala şəhəridir. Bu qala elə tikilib ki, maksimum gücə malik olsun. Bu səbəbdən əsrlər keçsə də, onun ümumi quruluşu hələ də qorunub saxlanılır və bu qalanın qalıqları qalır.

Narın qala harada yerləşir?

Narın qalası Meybod şəhərində yerləşir. Bu səhra şəhəri Yəzd şəhərinin qərbində yerləşir. Narın Qalasını görmək üçün Yəzd şəhərindən təxminən 50 km şimal-qərbə getmək lazımdır. Bu qala 25 metr hündürlüyündə bir təpədə yerləşir və şəhərin kənarında aydın şəkildə tanınır.

Narın qalasının tarixi

Araşdırmalar göstərir ki, qala tikilməzdən əvvəl təpədə bir neçə yaşayış məntəqəsinin olması ehtimalı var idi. Qalanın möhkəmliyi çox yüksək olsa da, Pəhləvilər dövründə (XX əsr) qalanın ətraf yollarının çəkilişi zamanı onun hissələri dağılıb.

Yəzdin ilk tarixçisi sayılan və miladi 14-cü əsrdə yaşamış “Cəfəri” Süleyman Nəbini qalanın inşaatçısı kimi təqdim etmişdir. O, Süleymanın (ə) bu qəsri tikməkdə məqsədinin orada bir xəzinə gizlətmək olduğuna inanırdı, baxmayaraq ki, bu rəvayətin heç bir tarixi əsası yoxdur.

Bu binada aşkar edilən bəzi əsərlər kəşfiyyatçılara çox vacib məlumatlar verib. Üzərində yarı insan, yarı heyvan fiquru olan saxsı qab parçası da bu kəşflərdəndir. Bu saxsı qabın roluna əsaslanaraq, tarixçilər qalanın eramızdan əvvəl III minilliyə və Elam sivilizasiyasına aid olduğunu bildirirlər.

İslamın İrana gəlişi zamanı (miladi VII əsr) Narın qalası düşmənlərə qarşı möhkəm qala kimi istifadə olunurdu.

Mütəxəssislərin fikrincə, Narın qəsri tikilməzdən əvvəl onun yerində başqa tikililər də olub. Bəzi qazıntılarda Narın qalasının şimal divarının və şah sarayının bölmələrində və aşağı təbəqələrində kerpiç tikili qalıqlarına rast gəlinmişdir. Binanın bu hissəsinin gil konstruksiyasının altında dəmir dövrünə aid yanmış təndir və bəzi saxsı qabların izləri var.

Araşdırmalar göstərir ki, qala müxtəlif dövrlərdə çoxlu tikililərə məruz qalıb. Ehtimal ki, mövcud qalıqların bir hissəsi Sasanilər dövrünə (miladi 224-651) aiddir. Bundan əlavə, bu qalada eramızın 9-10-cu əsrlərində İslam memarlığının izlərini də görmək olar. Ehtimal ki, Əl-Müzəffər dövründə (miladi 1314-1393-cü illər) bu qalada bina tikintisinin son hissəsi aparılmışdır.

Narın Qalanın funksiyası və xüsusiyyətləri

Müdafiə quruluşu baxımından bu qala beş hasar və darvaza ilə mürəkkəb forma almışdır və düşmənin içəri keçməsini demək olar ki, qeyri-mümkün etmişdir. Əldə olan dəlillərə görə, bu qala İslamın İrana gəlişinin ilk əsrlərinə qədər yaşayış məntəqəsi kimi istifadə edilmişdir.

Hazırda ilkin tikilinin beş hasarından və dörd hündür silindrik qülləsindən yalnız onun mərkəzi sahəsi qalıb. İlk baxışdan qalanın strukturu hərbi tikili xatırladır, lakin bəzi tarixçilər onun məbəd kimi istifadəsini mümkün hesab ediblər.

Narın qalasının memarlığı

Qədimlər arasında Narın qalası “Dalan qalası” kimi də tanınırdı. Bu ad düşmənin nüfuzunun qarşısını almaq üçün yaradılan dar və mürəkkəb dəhlizləri ilə əlaqədardır.

Bu binanın sahəsi təxminən 15 min kvadratmetrdir. Binanın hissələri yeddi mərtəbəyə qədərdir. Dəlillər göstərir ki, bina "yuxarı" və "aşağı" kimi tanınan yaşayış üçün iki hissədən ibarət idi. Yaşayış ərazisinin aşağı hissəsində məscid, hamam, keçid və başqa hissələr olub və “Şəristan” adı ilə tanınırdı. “Hökmdar” adlanan yuxarı hissədə əsasən üç mərtəbədən ibarət tikililər var idi. Bu hissənin divarlarının yuxarı hissələrində daxili məkanları işıqlandırmaq üçün istifadə edilən deşiklər görünə bilər.

Qalanın diqqət çəkən məqamlarından biri xəndəyin olmasıdır. Bu xəndək qalanın müdafiə quruluşunun bir hissəsidir və yaşayış yeri kimi istifadə edilən digər qalalarda da rast gəlinir.

Qalanın içərisində çoxlu yuva otaqları var. Qalanın quruluşunun müxtəlif tarixi dövrlərdə dəyişdiyini və ona hissələrin əlavə edildiyini göstərən cəhətlərdən biri də bu tikilidə müxtəlif ölçü və quruluşlu kərpiclərdən istifadə edilməsidir. Bu gillər arasında ölçüləri 40 x 24 x 10 sm olan gillərin məd dövrünə aid olduğu görünür.

Qala strukturunda xəndəyə daxil olmaq üçün taxta körpü var idi, lakin küçə tikildikdən sonra dağıdıldı. Bu körpü qalanın qərb hissəsində və giriş qapısının qarşısında yerləşirdi. Bu darvazanın yanında iki hündür qüllə var ki, onların üstündə mühafizəçilər dayanıb hərəkətə nəzarət edirdilər.

Binanın bir hissəsində kvadrat formada açılmış çox köhnə quyu var. Bu quyunun olması binanın gecikməsindən xəbər verir.

Narın qalasının yeraltı şəbəkəsi

Narın qəsri ilə bağlı ən maraqlı məqamlardan biri də insanların həyatını, o cümlədən su və yeməklə təmin edilməsi üçün istifadə edilən yeraltı şəbəkəsidir. Deyilənə görə, tarix boyu heç bir yadplanetli bu yollara çata bilməyib.

Narın qalanın milli əsər kimi qeydiyyatı

Bu tarixi əsər miladi 1975-ci ildə (miladi 1354) İranın milli əsərləri siyahısında qeydə alınmışdır.