Rəbe Rəşidiyyə, Dünyanın İlk Universitet Kompleksi

Rəbe Rəşidiyyə, Dünyanın İlk Universitet Kompleksi

Rəbe Rəşidiyyə fəaliyyət göstərdiyi dövrdə müxtəlif millətlərdən olan tələbə və alimlərin olduğu dünyanın ilk universitet şəhərciyi hesab edilə bilər.

Təxminən 700 il əvvəl Təbriz dünyanın ən böyük və ən mühüm şəhərlərindən biri idi. Hal-hazırda öz dövründə universitet şəhərciyi olan və müxtəlif elmi və tədqiqat mərkəzlərinin fəaliyyət göstərdiyi Rəbe Rəşidiyyənin qalıqları Təbriz şəhərində görünür.

Xacə Rəşidəddin və Rəbe Rəşidiyyənin Formalaşması

Moğolların İranı fəth etməsindən sonra, Qazan xanın hakimiyyətə gəlməsindən üç il sonra Xacə Rəşidəddin Fəzlullah Həmədani sədr-əzəm vəzifəsinə təyin edildi. O, bundan əvvəl İsmailiyyə firqəsi ilə birlikdə idi. Bu hadisə 1295-ci ildə (674-cü il Şəmsi) baş verdi və İran şəhərlərinin idarə edilməsində və rəhbərliyində böyük dəyişikliklərə zəmin yaratdı. Xacə Rəşidəddin alim bir insan idi və öz dövrünün müxtəlif elm sahələrində professor rütbəsinə malik idi. O, o zamankı Təbrizin hasarından kənarda yerləşən Rəbe Rəşidiyyədən başqa, Təbriz şəhərində də çoxlu binalar tikmişdir.

Rəbe Rəşidiyyə Rəşidəddin Fəzlullah Həmədaninin vəzirliyi dövründə tikilmiş və adını ondan götürmüşdür. Bu universitet ərazisinin dörd küncündə dörd fakültə fəaliyyət göstərdiyi üçün ona "Rəbe" (ərəbcə "dörd" mənasını verən "ərbə" sözündən) adı verilmişdir. Xacə Rəşidəddin həkim olduğu və Elxanilər tibb elminə böyük əhəmiyyət verdikləri üçün Rəbe Rəşidiyyənin tibb fakültəsi çox inkişaf etmişdi və diqqət mərkəzində idi.

Rəbe Rəşidiyyə ən azı 20 il fəaliyyət göstərdi və sonra müxtəlif səbəblərdən laqeydliyə məruz qaldı və nəticədə tərk edildi. Bununla belə, onun qısa müddətli fəaliyyətinin o dövrün elmi axınına təsiri açıq şəkildə görünür.

Rəbe Rəşidiyyənin Xüsusiyyətləri

Tarixi sənədlər göstərir ki, Rəbe Rəşidiyyənin sahəsi çox böyük idi və orada məscid, mədrəsə, xəstəxana və kitabxana mövcud idi. Həmçinin Xacə Rəşidəddin vəfatından sonra məhz bu yerdə dəfn edilmiş və onun üçün bir türbə tikilmişdi. Rəbe Rəşidiyyəni qorumaq üçün onun ətrafına çiy kərpicdən bir divar çəkilmişdi. Deyilənə görə, o dövrdə insan bilikləri sahəsinin hər bir şöbəsi Rəbe Rəşidiyyədə tədris olunurdu və altı min tələbə ondan bəhrələnirdi. Bəzi tarixçilər iddia edirlər ki, Rəbe Rəşidiyyənin kitabxanasında 60 min cild kitab var idi və orada 200 Quran qiraətçisi, 500 fəqih, min dini tələbə və 50 mahir həkim yaşayırdı.

Rəbe Rəşidiyyənin alimləri və tələbələri üçün bu universitet şəhərciyində çoxlu evlər tikilmişdi. Həmçinin Yunanıstan, Roma, Misir və Çindən gələn alimlərin istifadə edə bilməsi üçün hamam, yetimlər evi, qonaq evi, xəstəxana və sənaye emalatxanası kimi binalar da yaradılmışdı.

Təhsilə həsr olunmuş əsas hissədən və yaşayış yeri və rifah obyektlərini təmin etmək üçün tikilmiş hissədən başqa, bu ərazidə "Rəbəz Rəşidi" adlı zadəganların yaşadığı bir bölgə də mövcud idi ki, bu da elitar yaşayış kompleksi hesab olunurdu.

Rəbe Rəşidiyyənin ən maraqlı hissələrindən biri, "Darus-Məsakin" adlı bir hissə idi ki, bu da Rubun xaricində əlavə bir bina şəklində tikilmişdi. Bu hissədə gündəlik 100 nəfər yoxsul və miskinə pulsuz yemək verilirdi.

Rəbe Rəşidiyyənin Tarixi Əhəmiyyəti

Rəbe Rəşidiyyənin öz dövrünün elmi axınına qoyduğu mühüm təsirlərdən əlavə, bu kompleksin idarəetmə qaydalarının Xacə Rəşidəddin tərəfindən "Əl-Vəqfiyyətür-Rəşidiyyə bi-Xətti əl-Vaqif fi Bəyani Şuruti Ümuri əl-Vəqfi və əl-Məsarif" adlı bir kitabda toplanması çox maraqlıdır. Rəbe Rəşidiyyənin vəqfnaməsinin əsl nüsxəsi hələ də mövcuddur və Təbriz Mərkəzi Kitabxanasında saxlanılır. Bu dəyərli əsər 2007-ci ildə (1386-cı il Şəmsi) YUNESKO-nun Dünya İrsi kimi qeydə alınmışdır.

Rəbe Rəşidiyyədə Təhsil Metodu

Rəbe Rəşidiyyədə hər həkim xəstələri müalicə etməklə yanaşı, beşdən on nəfərə qədər tələbəni də öyrədirdi. Adətən tələbələr tibb fakültəsində beş il tibb elmlərini və sənətlərini öyrənirdilər və bundan sonra xəstələri müalicə edə bilərdilər. Bu dövrü başa vuranlar üçün "İcazət" və ya müasir dildə "diplom" adlanan bir sənəd verilirdi.

Tələbələrin təhsil prosesi səhər və günortadan sonra iki növbəyə bölünmüşdü, belə ki, səhərlər dərslər nəzəri, günortadan sonra isə praktik keçirilirdi. Bu mərkəzdə tibb tələbələrinin bütün təhsil və yaşayış xərcləri hökumət tərəfindən təmin edilirdi. Məhz bu səbəbdən Rəbe Rəşidiyyə beynəlxalq bir universitetə çevrilmişdi və orada Misir, Çin və Hindistandan da tələbələr iştirak edirdi.

Rəbe Rəşidiyyə Harada Yerləşir?

Rəbe Rəşidiyyə indiki Təbrizin şimal bölgəsində və Sürxab dağının ətəyindəki uca bir yerdə yerləşir.

Rəbe Rəşidiyyənin Milli Qeydiyyatı

Bu binanın adı 1975-ci ildə (1354-cü il Şəmsi) İranın Milli İrs Siyahısına daxil edilmişdir.