Təbriz Xələtpuşan Qülləsi və Orada Keçirilən Ənənəvi Mərasim

Təbriz Xələtpuşan Qülləsi və Orada Keçirilən Ənənəvi Mərasim

XX əsrin əvvəllərinə qədər Təbrizin Xələtpuşan Qülləsi hökumət xidmətçilərini təltif etmək üçün ənənəvi bir mərasimin keçirildiyi yer idi.

Tarix boyu Təbriz şəhəri İranın mühüm şəhərlərindən biri olmuşdur. Bu şəhər müxtəlif dövrlərdə, o cümlədən Səfəvi (XVI əsr Miladi) və Qacar (XIX əsr Miladi) hökmranlığının bir hissəsində İranın paytaxtı idi. Qacarların hakimiyyəti dövründə Tehran paytaxt seçildikdən sonra da Təbriz öz əhəmiyyətini qoruyub saxlamış və Vəliəhdin iqamətgahı seçilmişdi. Təbrizin mühüm siyasi, iqtisadi və ictimai mövqeyi burada çoxlu tarixi binaların qalmasına səbəb olmuşdur ki, Xələtpuşan Qülləsi də bu binalardan biridir. Mütəxəssislərin fikrincə, Təbrizin ən qədim qüllələrindən biri sayılan bu binanın tikintisi Səfəvilər dövrünə aiddir.

Bu bina məşhur Səkkiz Behişt (Həşt Behişt) planından ilhamlanaraq və İran memarlıq prinsiplərinə uyğun tikilmişdir. İran memarlığında Səkkiz Behişt planı "Doqquz hissəli" də adlandırılır. Bu üsulda binanın təşkili mərkəzləşdirilmiş və xariciyə yönəlik şəkildə həyata keçirilir.

Xələtpuşan Qülləsinin Memarlığı və Xüsusiyyətləri

Bu bina 9,5 metr diametrli dairəvi şəkildə düzülmüş 16 tərəfli plana malikdir. Bina üç mərtəbəli uzun prizma şəklində tikilmişdir. Ərazidən daha çox səmərəli istifadə etmək üçün bu şəkildə tikilmiş binanın dairəvi pilləkəni onun ən cəlbedici hissələrindən biri hesab olunur. Bu pilləkən binanın şimal-şərq hissəsində yerləşir.

Binanın hər mərtəbəsinin tavanının xüsusi forması var: birinci mərtəbənin tavanı günbəz şəklindədir, lakin zamanla dağıntıya məruz qalmış ikinci mərtəbənin tavanı hazırda dəmir tir (şveller) ilə möhkəmləndirilmişdir. "Xələtpuşan" adlı ayin üçün istifadə edilən üçüncü mərtəbənin tavanı yoxdur. Üçüncü mərtəbənin dişli-taraqlı divarı var. Qüllə hücuma məruz qaldığı halda, mühafizəçilər hücum edənlərə ox və nizə atmaq üçün bu dişli hissələrdən istifadə edə bilərdilər.

Binanın hər 16 üzünün xüsusi tağçalara (taxçalara) malikdir. Dörd əsas istiqamətin tağçaları sivri (qanadlı) formalıdır, lakin digər 12 tağça daha kiçikdir və qara rəngli və mavi rəngli kərpic və kaşı bəzəklərinə malikdir. Memarlar dirək başlığı ilə dam kənarı arasında şaquli şəkildə və pəncərəsiz tətbiq edilən bu xüsusi tağça tikintisinə "Əspər" deyirlər.

Xələtpuşan Qülləsinin İstifadəsi Nə idi?

Hazırda Xələtpuşan Qülləsi Təbriz Universitetinin Kənd Təsərrüfatı Fakültəsinin ixtiyarındadır və tədqiqat və təhsil fəaliyyətləri üçün istifadə edilir, lakin keçmişdə hökumət məmurlarının iqamətgahı olmuşdur. "Xələtpuşan" mərasiminin keçirilməsi bu qüllənin ən mühüm istifadə sahələrindən biri hesab olunur; bu qüllənin adının kökü də məhz bu mərasimdə gizlidir.

Bu mərasimdə Qacar hökumətinin vəliəhdləri hökumət xidmətçilərinə hədiyyələr təqdim edirdilər. Xələtpuşan mərasimində əvvəlcə Təbrizdə məskunlaşan vəliəhd qüllənin ərazisində otururdu. Daha sonra xələt və ya mükafat alaraq təltif edilməli olan şəxslər qüllənin qarşısında səf çəkirdilər. Xələt dəbdəbəli geyim, qılınc və cəvahiratla bəzədilmiş ətrafda geyinilən kəmərdən ibarət idi. Vəliəhd xidmətçiləri təltif etmək üçün onların çiyinlərinə nəfis bir tirmə şal və əba atır və cəvahiratla bəzədilmiş qılıncı belinə bağlayırdı

Vəliəhdin lütfünə nail olan xidmətçilər hədiyyələri aldıqdan sonra kütləvi şəkildə Əliqapıda (indiki İcra Hakimiyyəti) yerləşən vəliəhdin iqamətgahına doğru yollanırdılar. Daxil olarkən, onlar əvvəlcə diz çökür, hörmət əlaməti olaraq girişi öpür və həmin məkanda məmurların iştirak etməsini gözləyirdilər. Sonda da xələt alan şəxslər mərasimdə iştirak edən bütün qonaqları ziyafətə dəvət edirdilər.

Bu qüllədə Xələtpuşan mərasiminin sonuncu dəfə keçirilməsi 1912-ci ilə (1291-ci il Şəmsi) təsadüf edir. O zaman İrana Əhməd Şah hökmranlıq edirdi. O, Azərbaycanın hakimi olan Səmədxan Şücaəddövlə Marağaiyə xələt göndərmişdi.

Xələtpuşan Qülləsi Harada Yerləşir?

Xələtpuşan Qülləsi Təbriz şəhərinin mərkəzindən beş kilometr məsafədə və "Mehrane" adlı çayın kənarında tikilmişdir. Bu qüllə yamyaşıl bir dərədə yerləşir və onu ziyarət edənlər binanın gözəlliyini seyr etməklə yanaşı, onun ətrafındakı təbii və vizual gözəlliklərdən də bəhrələnə bilərlər.

Səyahətnamələrə və tarixi mətnlərə əsasən, Xələtpuşan Qülləsi keçmişdə böyük bir hovuzla əhatə olunmuşdu və ora giriş bir körpü vasitəsilə həyata keçirilirdi. Bu, bu yerin təhlükəsizliyini artırır və hökumət məmurlarına bu məkana girişi nəzarət etməyə imkan verirdi. Hazırda bu böyük hovuzdan əsər-əlamət qalmayıb və qüllənin ətrafındakı ərazi piyada yoluna çevrilmişdir.

Təbriz Xələtpuşan Qülləsinin Milli Qeydiyyatı

Bu əsər 1998-ci ildə (1377-ci il Şəmsi) İranın Milli Abidələr Siyahısına daxil edilmişdir.