Sənəndəc came məscidi, həft rəng bəzəkləri ilə xüsusi bir mənəvi məkan

“Dar əl-Əhsən” də adlandırılan Sənəndəc Böyük Məscidi bu şəhərin köhnə məscidlərindən biridir. Bu binanın çox gözəl kafel bəzəkləri var.

Sənəndəc came məscidinin tarixi

Bəzi tarixi mənbələrə görə, “Xanə paşa” adlı Osmanlı hökmdarlarından biri öz dövrünün hökumətinin zəifliyi üzündən Kərkükdən Kürdüstana gəlib. Sonra qubernator onu Kürdüstanın rəhbərliyini öz üzərinə götürmək üçün İsfahana getməyə məcbur etdi. O, öz dövründə bir çox binalar, o cümlədən iki hündür minarəli məscid yaradıb. Səfəvilər dövründə (miladi 1501-1736) bu tikililər dağıdıldı, lakin miladi 1812-ci ildə Kürdüstanın böyük valisi Əmanullah Xan Ərdəlan başqa bir məscid tikdirdi və bu məscid Came məscidi kimi tanındı.

Sənəndəc Məscidindəki çoxsaylı hücrələr göstərir ki, bu yer vaxtilə tələbələrin təlim-tərbiyəsi üçün böyük mərkəzlərdən biri kimi istifadə olunub. Bu səbəbdən Came məscidi “Tələbələr məktəbi” kimi də tanınır.

Bu yerdə dini elmlər oxuyan tələbələr təhsil haqqını ödəmirdilər. Bu xərclər Sənəndəcdən şimalda yerləşən “Xaliçiyan” adlı bağçanın məhsulu hesabına maliyyələşdirilib.

Bu məscidin fəaliyyət göstərdiyi müddətdə onun bəzi hissələri, o cümlədən çələngləri və kirəmit örtüyünün bir hissəsi təbii amillərin təsirindən dağılıb. “Müzəffər xan Sərdar İntisar”ın dövründə bu çələnglər xalqın dəstəyi ilə bərpa edilib.

Sənəndəc came məscidinin memarlığı

Memarlıq baxımından bu məscidi iki eyvanlı binalara bölmək olar. Bu iki eyvandan biri şərqə, digəri isə qibləyə (cənub-qərbə) baxır. Şərq eyvanı məscidin nəfinə daxil olmaq üçün keçiddir, cənub-qərb eyvanında hücrələr, dəhlizlər və giriş qapısı var.

Sənəndəc Məscidinin hər iki eyvanı Quran ayələrinin yazıları ilə bəzədilib. Şərq eyvanının divarlarında məscid tikilən zaman yaşamış yerli şair “Mirzə Fətullah Xorrəm Kürdistaninin” şeiri həkk olunub. Bu binada yeddirəngli bəzəklər, şirli kərpiclər və Qurani-kərim yazılarına çox rast gəlinir. Yazıların üzərində Quranın bir hissəsinin təxminən üçdə ikisi (hər hissəsi Quranın 30 hissəsinə bərabərdir) yazılıb.

Ətrafında 12 hücrə olan mərkəzi həyət və 24 daş sütun və spiraldən ibarət sütunlu nefli bu binanın digər əsas komponentləridir.

Sənəndəc came məscidinin unikal xüsusiyyətləri

Sənəndəc came məscidinin dizaynında və memarlığında xüsusi məqamlar nəzərə alınıb. Məsələn, məscidin tikildiyi yer şəhərdən hündürdür və buna görə də şəhərin hər yerində onun çələngləri görünür. Bu məscid bütün insanların toplaşdığı yer kimi istifadə olunduğu üçün insanların getməsi daha asan olan yerdə tikilmişdir. Bu məscid bəzi məşhur şəxslərin, o cümlədən Fəxruddin Yamin Mərdoxinin (Kürdüstandan olan şair və siyasi fəal) və Seyid Məhəmməd Rza Kürdistaninin (1923-cü ildə öldürülmüş İran şairi Mirzadə Eşqi) məzarı kimi də tanınır.

Sənəndəc came məscidinin bəzəkləri

Sənəndəc came məscidində İran incəsənətinin gözəlliyi xüsusi təsir bağışlayıb. Yeddi rəngli mina plitələr, mərmər plintuslar, firuzəyi, tünd göy və qara rəngli şirli kərpiclər, daş gölməçələr və dalğavari kəndir bəzəkli gözəl fəvvarələr və sütunlar bu məscidi dini əhəmiyyəti ilə yanaşı, memarlıq baxımından da əhəmiyyətli etmişdir. Sənəndəc Came məscidində bu tip sütunların istifadəsi Şirazdakı Vəkil məscidinin tikinti üsulunu xatırladır. Sütunların gövdəsində Quran ayələri olan kaşılar var. Məscidin bütün sütunları heykəltəraşlıq sənəti ilə bəzədildiyi halda, adətən oxşar tikililərdə yalnız bir neçə sütun bu bəzəklərlə bəzədilib.

Sənəndəc came məscidində İran incəsənətinin gözəlliyi xüsusi təsir bağışlayıb. Yeddi rəngli mina plitələr, mərmər plintuslar, firuzəyi, tünd göy və qara rəngli şirli kərpiclər, daş gölməçələr və dalğavari kəndir bəzəkli gözəl fəvvarələr və sütunlar bu məscidi dini əhəmiyyəti ilə yanaşı, memarlıq baxımından da əhəmiyyətli etmişdir. Sənəndəc Came məscidində bu tip sütunların istifadəsi Şirazdakı Vəkil məscidinin tikinti üsulunu xatırladır. Sütunların gövdəsində Quran ayələri olan kaşılar var. Məscidin bütün sütunları heykəltəraşlıq sənəti ilə bəzədildiyi halda, adətən oxşar tikililərdə yalnız bir neçə sütun bu bəzəklərlə bəzədilib.

Sənəndəc şəhərinin soyuq təbiətinə görə bu kompleksdə istifadə olunan kafel istilik sızmasının qarşısını almaq üçün izolyasiya kimi qəbul edilir. Məscidin bəzədilməsi üçün gipsdən də istifadə olunub. Mehrab bölməsində bu stükka qəliblər sökülüb, əvəzinə gips lampalarından istifadə olunub.

Sənəndəc came məscidində istifadə edilən qapılar, xüsusilə hücrələrin qapı və pəncərələri qoz ağacından hazırlanıb, düyünlə bəzədilib. Düyünlər həndəsi naxışlara malikdir və birlikdə səkkiz kvadrat şəklində formalaşır.

Sənəndəc came məscidinin milli qeydiyyatı

Sənəndəc came məscidi miladi 1996-cı ildə (miladi 1375) İranın milli abidələri siyahısında qeydə alınıb.