Yəzddəki Zərdüştilik evi, xüsusi ənənələri olan türbə

Yəzddəki Zərdüştilik evi, xüsusi ənənələri olan türbə

Yəzddəki Zərdüşti sərdabəsi bu şəhərin zərdüştilərinin qədim məqbərəsi hesab olunur, burada ölülərin dəfni xüsusi adət və ənənələrə malik idi.

Zərdüştilik dünyanın ən qədim dinlərindən biridir və Avesta onun dini kitabıdır. Hesablamalara görə, İran, Hindistan və İraq Kürdüstanında 110-120.000 zərdüşti var. Yəzd İranda zərdüştilərin mühüm yaşayış məntəqələrindən biri kimi tanınır. Bu şəhərdə zərdüştilərin həyatı və tarixi ilə bağlı mühüm tarixi abidələr var ki, onlardan biri də Zərdüştilik Kriptidir. Zərdüştilik məxfiliyi Yəzddən 15 kilometr cənub-şərqdə, Səfaiyyə bölgəsi yaxınlığında, "Kuh Dakhmeh" adlı dağın zirvəsində yerləşir. Zərdüşti məbədi həm də “Səssiz qalası” və ya “Sükut qalası” kimi tanınır.

Yəzd Zərdüştilik Crypt tarixi

Məbəd çiy kərpicdən tikilmiş binadır. Bəzən mağaralar, tərk edilmiş evlər və ya bir ərazidə təbii olaraq əmələ gələn bəzi yerlər katakombalar kimi də tanınır. Zərdüştilər öz inanclarına əsaslanaraq keçmişdə ölülərinin cəsədlərini quşların ətini yeməsi üçün belə tikililərə yerləşdirirdilər. Qalan sümüklər daha sonra məbədin ortasındakı çuxura qoyuldu.

Zərdüştilərə görə, çürüyən cisimlər su, külək, torpaq və oddan ibarət dörd ünsürü çirkləndirməməlidir. Bu ünsürlər zərdüştilər üçün müqəddəs idi və bu səbəbdən ölülərin torpağa basdırılması onlar üçün məqbul hesab edilirdi.

İnsanların zərdüştiliyə inandığı illərdə məbədlərin tikintisində dəyişikliklər edilmişdir. Yavaş-yavaş kərpic əvəzinə daşdan istifadə edərək qəbri tikdilər ki, dörd elementdən biri olan torpaq onun tikintisində rol oynamasın. Yüksək hündürlüklərdə katakombaların inşası baş verən başqa bir inkişaf idi. Məqsəd heyvanların leşə çıxışını məhdudlaşdırmaq idi ki, onu yalnız qarğa kimi quşlar yeyə bilsinlər.

Zərdüştilər ölənlərin cəsədlərini “nəsəs” adlandırırdılar və onların arasında cəsədləri katakombalara aparmaq vəzifəsi daşıyan insanlar da var idi ki, onlara “nasakaş” deyilirdi. Məbədin içində bir adam da var idi ki, ömrünün sonuna kimi çıxmağa icazə verilmirdi. O, meyiti qohumlarından alacaq və məzarlığa qoyacaqdı.

Müasir dövrdə şəhərlərin genişlənməsi və infrastrukturun dəyişməsi ilə zərdüştilər üçün məbədin istifadəsi dəyişdi. Hal-hazırda onlar cəsədləri sement qəbirlərində basdıraraq, ölülərdən çürümüş materialların torpağa və qrunt sularına udulmasının qarşısını almağa davam edirlər. Hazırda Yəzd zərdüştilərinin istifadə etdikləri qəbiristanlıq onların köhnə məbədinin yaxınlığında yerləşir.

Yəzddə yeni Zərdüşti məqbərəsi

Məbədin tikintisinin konkret mərhələləri var idi. Əvvəlcə dörd böyük mismar, 36 orta mismar və 260 kiçik mismar vurdular və hər dəfə bir mismar vurduqda “Yata Ahu” (Allahım, mən səninləyəm) ifadəsini pıçıldayardılar. Sonra 100 pambıq sapı büküb kəndir düzəldirdilər. Onlar ipi üç dəfə mismarlara sarır, qripdə oturar, 100 dəfə “Əşəm Vahu”, 200 dəfə “Yata Ahu” oxuyardılar. Bu çağırışların hər biri ilə məbədin tikildiyi yerə 300 kiçik daş atılır və nəhayət, həmin yerdə məbəd tikilir.

Yəzddəki Zərdüşti məbədinin memarlığı

Bu məbəd alçaq dağda yerləşən iki dairəvi daş tikili formasındadır. Bu iki binanın adı “Mankeji Limchi Hatria” və “Golestan”dır. “Mankeci” abidəsi 19-cu əsrin ortalarında eyniadlı hind zərdüşti tərəfindən dağın sol tərəfində tikilmişdir. Manekci öz dövründə zərdüşti icmasının ən nüfuzlu adamlarından biri olub və zərdüştilərin güzəranının yaxşılaşdırılmasında mühüm rol oynayıb. Manekji strukturunun diametri təxminən 15 metrdir.

Manekji məbədi qurulandan qısa müddət sonra ona çatmaq çətin olduğundan yaxınlıqda başqa bir məbəd tikilib və ona Gülistan adı verilib. İki kripta arasındakı məsafə 150 ​​metrdir. Golestan Crypt Manekji Crypt-dən kiçikdir və hündürlüyü təxminən altı metrə çatır.

Katakombalar arasında ölülərin cəsədlərinin qoyulduğu "Studan" adlı çuxur yaradılıb. Çuxurun dibində “Ərvis” adlı bir daş var idi. Kişilərin, uşaqların və qadınların cəsədləri katakombaların müəyyən hissələrinə yerləşdirildi. Yəzdin Zərdüşti məbədi alçaq bir dağın başında yerləşir.

Zərdüşti məbədinin yaxınlığında xiləs adlanan başqa tikililər də görünür. Bu binaların tikintisi üçün istifadə olunan material kərpicdir. Dağın şimal tərəfində yerləşən bu tikililərin XVI əsrə aid olduğu görünür.

Zərdüştilər cəsədi məbədə qoyduqdan sonra dini mərasimləri yerinə yetirmək üçün Xilədən istifadə edirdilər. Bu mərasim xüsusi rituallarla həyata keçirilib və bütün iştirakçılar ağ paltar geyiniblər. Bu gün zərdüştilər arasında belə mərasimlərə rast gəlinmir.

Yəzd Zərdüşti evinin milli əsər kimi qeydiyyatı

Bu əsər 2002-ci ildə (1381-ci günəş ili) İranın milli abidələri siyahısında qeydə alınıb.