Ərsəncan Qədəmgahı Eyvanı 2500 illik sirli binadır

Ərsəncan Qədəmgahı Eyvanı 2500 illik sirli binadır

Ərsəncanın 2500 ilə yaxın yaşı olan pilləkəninin qəlbində hələ də çoxlu sirlər var.

Ərsəncan çoxlu qədim və tarixi abidələrin olduğu Fars əyalətinin şəhərlərindən biridir. Əhəməni padşahlarının məqbərəsinə bənzəyən İvan Qədhəmgah bu şəhərin sirli və diqqətəlayiq tikililərindən biridir, onun tikilmə səbəbi və istifadəsi hələ də mütəxəssislər arasında mübahisəlidir.

Ərsəncan və onun tarixi

Ərsəncan yaşıl meşələr və yüksək dağlarla əhatə olunmuş Fars əyalətinin köhnə şəhərlərindən biridir. Dilçilərin fikrincə, bu bölgənin adı iki hissədən ibarətdir: yaxşı hava mənasını verən “Arsen” və yer mənasını verən “Qan”. Bu adda “G” hərfi tədricən “J” hərfinə çevrilmiş və rayonun adı indiki formaya çevrilmişdir.

Şübhə yoxdur ki, Arsancanın bir neçə min il yaşı var, lakin bu bölgənin yaranma tarixini dəqiq söyləmək mümkün deyil. Arsancanda Əhəmənilər dövrünə (e.ə. 550-330) aid qalıqlar qalmışdır ki, bu da həmin dövrdə bu ərazinin çox əhəmiyyətli olduğunu göstərir. Ərsəncanın pilləkən eyvanı Əhəmənilər dövründən qalan bu əsərlərdən biridir. Bu əsərdən yüz metr qərbdə İslamdan əvvəlki dövrdən Qacarlar dövrünə (XIX əsr) kimi qəbirlərin göründüyü qəbiristanlıq var.

Eyvan Qədəmgahın Memarlıq Xüsusiyyətləri

Bu bina daş dağdan oyulmuşdur. Bu binada iki pilləkənlə birləşən iki daş eyvan görünür. İki cərgə (terras), üç pilləkən, qarşı divarlardakı bir neçə çıxıntı və binanın ətrafında bir neçə dəlik İvan Qədhəmgahın ən mühüm memarlıq elementləridir.

Bu binanın istifadəsi ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr var, lakin hələlik ekspertlər tərəfindən bir rəy qəbul edilməyib. Bəzi sənədlərdə bu yerdə ilin müəyyən günlərində (çox güman ki, Novruzda) xüsusi ayinlərin keçirildiyi göstərilir. Buna əsaslanaraq, pilləkən eyvanı ilə Əhəmənilər dövründən qalan türbələr arasında çoxlu oxşarlıqlar olmasına baxmayaraq, bu binanın tikilməsində məqsəd onu türbəyə çevirmək deyildi. Bu iddianın səbəblərindən biri də Nəqş Rüstəm kimi ərazilərdə Əhəməni padşahlarının məqbərələrində nümunə kimi görünən petroqliflərin olmamasıdır.

Bəzi ekspertlər Eyvan Qədəmgahı Əhəmənilər dövrünün sonlarında, çox güman ki, II Ərdəşirin dövründə (e.ə. 404-358-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş) Elam xəzinədarlarından birinin şərəfinə tikilmiş ailə türbəsi hesab edirlər. Arxeoloqların fikrincə, bu binanın dəqiq tikilmə tarixini daşın kəsilməsində və çevrilməsində istifadə olunan üsula görə tanımaq olar. Həmçinin kəsiklər və oymalar binanın tikintisinin bitdiyini və binanın tərk edilməsi nəzəriyyəsinin doğru olmadığını göstərir.

Bir fərziyyə də var ki, Eyvan Qədəmgahından istifadə olunur. Zərdüştilik ardıcıllarının ölülərinin sümüklərini köçürdükləri və saxladıqları yerdir. Onlar meyitin torpağa basdırılmasının suyun və torpağın çirklənməsinə səbəb olacağına inanırdılar, buna görə də öldükdən sonra meyiti hündürlükdə yerləşən qrip adlanan yerə aparacaqlar. Qrip elə qurulmuşdu ki, quşlar oraya girib ölülərin əti ilə qidalana bilsinlər. Nəhayət, ölü ət tükəndikdən və ya çürüdükdən sonra qalan sümüklər studana köçürüldü. Köhnə məscidlərin qalıqlarında dini yazılara və sümükləri həmin yerdə saxlanılan şəxslərin adlarına da rast gəlmək olar.

Hazırda 2014-cü ildə aparılan araşdırmalarla dəstəklənən ən son nəzəriyyə bu yerin müqəddəs olması faktını rədd edir və onun su ritualları ilə əlaqəsini təklif edir. Su təbiəti təşkil edən dörd ünsürdən biri kimi qədim iranlılar üçün müqəddəs sayılırdı. Bu səbəbdən suya və onun ilahəsinə (Anahitaya) hörmət etmək üçün ayinlər yerinə yetirilirdi. Son araşdırmalar zamanı mütəxəssislər belə qənaətə gəliblər ki, ehtimal ki, arxa divarın beş dəliyində daş plitələr olub ki, bu da bəzək yazıları ola bilər.

Veranda harada yerləşir?

Bu tikili Ərsəncan şəhərindən 35 km aralıda, Persepolisin cənubunda və “Çaçxor” adlı kəndin şimalında və Rəhmət yüksəkliyində alçaq dağ yamacında yerləşir. Bu binanın Persepolisdən məsafəsi 40 km-dir. Bu qədim əsərə daxil olmaq üçün Xorama-Kərbəl-Ərsəncan yolundan istifadə etməlisiniz.

Ərsəncanın Milli Ada Daşlarının Reyestri

Bu bina miladi 1975-ci ildə (miladi 1354) milli əsər kimi İranın mədəni irs siyahısında qeydə alınıb.