Dehxoda

Jurnalist, yazıçı, tərcüməçi, lüğət yazan və şair.

Babaxan oğlu Əllamə Əli Əkbər Dehxoda Tehranda anadan olmuşdur (1257). Onun atası Qəzvində mülkədar idi və onun doğulmasından bir neçə il əvvəl Tehrana gəlmişdi. Atasının ölümündən sonra anasının nəzarəti altında oxuyub. O, Hacı Şeyx Hadi Nəcmabadi məktəbinin müəllimlərindən olan Şeyx Qulam Hüseyn Burucerdidən ərəb və dini elmləri öyrənmişdir. Bu arada Dehxoda Şeyx Hadinin dərslərindən faydalanmışdır. Daha sonra Tehran Siyasi Elmlər Məktəbinə daxil olub, burada müasir elmin əsaslarını və fransız dilini öyrənib. Xarici işlər nazirliyində işə girir və İranın Balkan ölkələrindəki vəziri Müavin əl dövlə Qəffarinin köməkçisi kimi Avropaya gedir. Dehxoda məşrutənin başlanğıcında vətənə qayıtdı və azadlıq mücadilələrinə qoşuldu.

Məşrutədən sonra ən mühüm və məşhur qəzetlərindən sayılan “Süri israfil” qəzetini nəşr etdirir. Həmin qəzetin ən maraqlı yeri “Çarand və Parand” (zarafat) Dehxoda tərəfindən yazılmışdır. O, bu məqalələri təxəllüslərlə dərc edir: Dexo, Xərməgəs (at milçəyi), Qulam gada, Həsən Dali iti  , hər aşın noxudu və s. 1287-ci ilin iyununda Məhəmməd Əli Şah Qacarın əmri ilə bir qrup məşrutəçi və konstitusiya tərəfdarı həbs edildikdən və ya öldürüldükdən sonra Dehxuda Avropaya qaçdı və İsveçrənin İordon şəhərində Müazüd dövlə Pirniyanın əməkdaşlığı ilə eyni üslubda və qaydada “Suri israfil”in daha üç sayını nəşr etdi. Daha sonra İstanbula getdi və orada fars dilində “Suruş” qəzetini nəşr etdirir.

O, 1963-cü ilin martında Tehranda vəfat etmiş və İbn Babuveyh qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.

Dehxoda çoxsaylı əsərlər yazıb və ya tərcümə edib, lakin onun ən mühüm əsəri lüğətdir. Dehxuda lüğəti və onun bir qrup yoldaşının qırx beş illik yorulmaz zəhmətinin məhsuludur.

Dehxudanı çağdaş fars nəsrinin öncüllərindən, xüsusən də yazılarında küçə və bazar əhlinin dilindən istifadə edən sadələşdirmə məktəbinin banilərindən hesab edilməlidir. Xatırladaq ki, 1979-cu ildə “Dehxuda lüğətinin” sonuncu cildinin nəşri ilə eyni vaxtda YUNESCO İranın istedadlı yazıçısı və zəhmətkeş tədqiqatçısı Dehxudanın anadan olmasının 100 illiyini qeyd etmişdir.