Mirdaməd və onun fəlsəfi təşəbbüsləri

Mirdaməd və onun fəlsəfi təşəbbüsləri

Mir Muhəmməd Bağer bin Muhəmməd Hüseyni Astrabadi Mirdamad kimi tanınır. Bu filosof Səfəvilər dövründə yaşamışdır. O, transsendental hikmətin banisi Molla Sədranın ustadı və üçüncü müəllimi kimi tanınır. Mirdaməd Molla Sədranın ülvi müdrikliyinin formalaşmasına təsir göstərmiş müsəlman filosoflarından sayılır. Mirdamədin bir çox elmlərdə, o cümlədən fəlsəfə, ilahiyyat, təbiət elmləri, riyaziyyat, fiqh və prinsiplər üzrə təcrübəsi vardı. O, əslən Strabadlı olsa da, İsfahanda yaşayırdı. O, Şeyx Bəhainin çox yaxın dostu, I Şah Abbas və Şah Səfinin yaxın dostu idi. O, təqlid elmlərində Seyid Nurəddin Əli bin Əbi əl-Həsən Musəvi, Şeyx Hüseyn Amali və Şeyx Əbdül Əli bin Mohaqeq Taninin tələbələrindən olmuşdur. O, ictihad və fiqh dərəcəsinə çatdı. Əqli elmlərdə bir müddət Əmir Qiyathuddin Mənsur Şirazinin tələbəsi olan Əmir Fəxruddin Səmakini anlayıb, fəlsəfi mübahisələrlə məşğul olub. Mirdaməd sağlığında Qutbuddin Aşkuri Aref, Molla Sadra, Mollasan Faiz Kaşani və Molla Abdul Razzaq Lahici kimi tələbələr yetişdirmişdir.

Mirdamədin əsərləri

Mirdaməd çox mürəkkəb yazıçı idi. Bu səbəbdən onun əsərlərini anlamaq çətindir. Mirdaməd mistik davranış və ruh meditasiyası baxımından da məşhur olmuşdur. Onun dincəlmək üçün 40 il yatmadığı məlum olub. O, hər gecə Quranın yarısını oxuyurdu və Allah kəlamı ilə bu əlaqə onun üçün Yəmən hikmətində açar idi. O, “Yəmən və Yunan fəlsəfəsini şüurlu şəkildə tanıdı; Mirdaməd Yəmən fəlsəfəsini nur və ilhamdan qaynaqlanan hikmətə, ikincisini isə rasional biliyə aid etdi.

Beyin Fəlsəfəsi

İzutsu (Yapon İslam alimi və Quran alimi) hesab edir ki, Mirdamədin fəlsəfəsi həm rasional arqumentə, həm də mistik intuisiyaya əsaslanır. Əqli üsulda Maşa məktəbinin davamçısı, mistikada isə Sührəvərdinin təsiri altındadır. Buna görə də onun fəlsəfəsində maşanın hikməti ilə nurun hikməti arasında əlaqə qurulur. Mirdaməd Söhrvərdinin ardınca varlığın orijinallığına və təbiətin orijinallığına inanır. Mirdamədin yeniliklərindən biri də onun zaman anlayışına diqqət yetirməsi və onun “Dəhrinin meydana gəlməsi” nəzəriyyəsi kimi tanınan kainatın yaranma və sürət problemi ilə əlaqəsidir. Bu nəzəriyyə İsfahan fəlsəfə məktəbinin ümumi xüsusiyyətlərinə malikdir; Mirdaməd “varlığın üç səltənətini belə qiymətləndirir: dəyişməz həqiqətə işarə edən Sərməd və ya Ezəlit, daha doğrusu dəyişən ilə sabit arasındakı əlaqəni ifadə edir. Təkcə tamamilə əbədi olan bu dünyanın altında dəyişməzliyi dəyişənə bağlayan Dehar var. Aşağıda dəyişən obyektlər arasındakı əlaqəni göstərən vaxt var. Bu aləm zamandan əvvəl yaranmamışdır ki, əvvəlcə zaman olub, sonra yaradılış deyilən hadisə onda baş verib.

Mirdamədin ölümü

Mirdaməd hicri 1040 və ya 1041-ci ildə Şeyx Bəhaidən təxminən 10 il sonra həcc ziyarətinə gedəndə vəfat etdiyi ehtimal edilir. Şah Səfi və şəhər böyükləri onun cənazəsini vəsiyyətinə uyğun olaraq Nəcəfdə İmam Əlinin (ə) hərəminin yanında dəfn etdilər.