Yəzd şəhərində Ramazan: İslam həyat tərzinin özünəməxsus mərasimləri

Müsəlmanlar Ramazan ayını oruc tutaraq keçirir və bu ayda İslam həyat tərzini əks etdirən xüsusi mərasimlər icra edirlər. Yəzd şəhərində də Ramazan özünəməxsus ayinlərlə müşayiət olunur.

Ramazan ayı dünya müsəlmanlarının həyatında xüsusi yerə malikdir.

İslam dünyasının hər yerində müsəlmanlar bu ayda oruc tutur və özünəməxsus dini ayinlər icra edirlər. İranın tarixi və dini şəhərlərindən biri olan Yəzddə də Ramazan ayı xalqın həyatında xüsusi yer tutur. Tarix boyunca Yəzd əhalisi arasında formalaşmış müxtəlif ayin və mərasimlər bu bölgənin Ramazanını mədəni baxımdan zəngin və maraqlı bir hadisəyə çevirib.

Yəzdin Ramazana hazırlığı

İranda Ramazan ayının başlanğıcında məscidlər təmizlənir, evlər yığışdırılır və insanlar mənəvi hazırlığa başlayır. Yəzd əhalisi də bu adətə əməl edir, lakin onların Ramazana hazırlığı “Küləkdaşı (Kəllux-əndazun)” mərasimi ilə fərqlənir.

Bu mərasimdə ən məşhur yemək “şoli aşı” olsa da, xəmir aşı, kəsmikli aş, düyü halvası, şoləzərr və Yəzd fəludəsi də geniş şəkildə hazırlanır.

“Kəllux-əndazun” adı isə qədim bir adətdən qaynaqlanır – bu günün sonunda insanlar sevincli şəkildə bir-birinə kiçik torpaq parçaları (küləklər) atardılar. Buna görə də bu mərasim bu adla tanınır.

Yəzd əhalisi Ramazanın ilk gecəsində ayın görünüb-görünmədiyini müəyyən etmək üçün damlara və məscidlərin həyətinə çıxıb ayı müşahidə edərdilər. Bu adət indi müasir vasitələrin yayılması ilə unudulmağa doğru getsə də, bir zamanlar hava buludlu olduqda, yaxın kənd və şəhərlərə adam göndərilərdi ki, oradan ayın görünüb-görünmədiyi barədə xəbər gətirsinlər.

Molla Kazımın çırağı

Ramazan ayında müsəlmanlar sübh azanından məğrib azanına qədər yemək və içməkdən çəkinirlər. Keçmişdə informasiya vasitələri yayılmadığı üçün, “müəzzin” adlı şəxslər azanın vaxtını xalqa çatdırmaqla məşğul olurdular. Sübh azanına bir-iki saat qalmış, məscidlərin minarələrində və hündür yerlərdə çıraqlar yandırılırdı ki, insanlar bu işıq vasitəsilə azanın yaxınlaşdığını bilsinlər. Azan vaxtı çatanda isə çıraq söndürülərdi.

Yəzdin ən məşhur çırağı isə Came Məscidində xidmətçi olan Molla Kazımın çırağı idi.

Məğrib azanının vaxtını təyin etmək üçün maraqlı bir üsul var idi: günəş batanda, kərpic və palçıq divara baxanda saman və palçığı bir-birindən ayırd etmək mümkün deyilsə, deməli iftar vaxtı çatmışdır.

Səhr duaları və oyatma

Ramazanda bəzi insanlar gecə vaxtı küçələrdə gəzir, şeirlər oxuyur və qapıları döyərək camaatı səhr yeməyinə oyadırdılar. Bu “səhrxanlar” bəzən ulduzların mövqeyindən səhrin vaxtını təyin edərdilər.

Ailələr həmçinin xoruzların üç dəfə oxumasını səhrin ən doğru göstəricisi sayırdılar. Xüsusilə üçüncü dəfə xoruzun oxuması səhrin yaxınlaşdığına işarə sayılırdı.

Qurani-Kərimin xətmi

Yəzd əhalisinin Ramazan ənənələrindən biri də Qurani-Kərim oxuma mərasimləridir. Bu iclaslarda iştirakçılar növbə ilə bir neçə səhifə oxuyur və hər gecə bir cüz tamamlanır. Beləliklə 30 gecənin sonunda bütün Qurani-Kərim xətm olunur.

Yəzd əhalisinin inancına görə, xətmin son gecəsində “İxlas” surəsini oxuyan şəxsin işi-gücü açılar və qarşıdakı ildə həyatı bərəkətli keçər.

Nəxl daşıma mərasimi

Yəzd əhalisi Məhərrəm ayında İmam Hüseynin (ə) şəhadəti münasibətilə taxta bir qurğu olan “nəxl”i (tabutu simvolizə edən böyük taxta düzüm) daşıyaraq, rəmzi şəkildə onun dəfn mərasimini canlandırırlar.

Bu mərasim 21-ci Ramazan günü, İmam Əlinin (ə) şəhadəti münasibətilə də təkrarlanır.

Qənbərin məclisi (Qənbər Rövzə mərasimi)

Ramazan ayının 19–27-ci gecələri arasında, Yəzdli qadınlar İmam Əlinin (ə) qətlə yetirilməsi ilə bağlı “Qənbərin mərasimi” adlı yas məclisi təşkil edirlər.

Bu mərasimlərdə qadınlar arzularının həyata keçməsi və bəlalardan qurtulmaq niyyəti ilə nəzir verirlər.

Qənbər, İmam Əlinin (ə) xidmətçilərindən biri olaraq bu mərasimə adını verib. Mərasimdə ağ paltarlı bir şəxs Qənbəri təmsil edir, təsəvvüf geyimində çıxış edir və aşura teatrını (təziyə) xatırladan bir səhnə nümayiş etdirilir. Qadınlar isə hüznlü şeirlər oxuyaraq mərsiyə deyirlər.

Fitr bayramı

Fitr bayramı — Ramazandan sonrakı ilk gündə qeyd olunur və İslamın böyük bayramlarından biridir. Bu gün insanlar xüsusi bayram namazına toplaşırlar.

Yəzd əhalisi bu gün vəfat etmiş yaxınlarının məzarlarını ziyarət edir, şirniyyat və yeməklərlə qonaqları qarşılayırlar.

Böyüklərin ziyarəti və bayramlaşma da bu günün vacib adətlərindəndir.