Təxtə-zəni, Firuzsalar kəndinin əhalisinin Hüseynin (ə) Tasua günü qeyd etmək üçün icra etdiyi xüsusi bir yas mərasimidir.

Təxtə-zəni Firuzsalar kəndində hər il Tasua gününün axşamında keçirilir.

Təxtə-zəni, Firuzsalar kəndinin özünəməxsus matəm mərasimidir və hər il Təsu'a gününün axşamında keçirilir.

İmam Hüseynə və onun səhabələrinə hörmət etmək, 61-ci hicri ilində (680-ci il) haqq və həqiqət uğrunda qeyri-bərabər bir döyüşdə Yezid ibn Maviyyənin ordularına qarşı şəhid olan İmam Hüseyn və yoldaşlarının fədakarlıqlarını anmaq, İran mədəniyyətinin əsas tərkib hissəsidir. İranda qədimdən bəri hər il Muhərrəm ayında matəm tutulur və bu, yalnız İmam Hüseynin və onun səhabələrinin fədakarlıqlarını yad etmək məqsədini daşımır, eyni zamanda onlarla bir daha beyət etməyə yönəlir.

Tarix boyu, İranın hər küncündə Muhərrəm matəm mərasimləri xalqın mədəniyyətinə uyğun olaraq özünəməxsus bir ruh almış və bu mərasimlərdən hər biri indiki dövrdə onların inanc və düşüncələrinin təcəssümü hesab olunur. Firuzsalar kəndində isə, Təsu'a günü xüsusi bir mərasimlə matəm tutulur; bu mərasim, "Firuzsalar Kəndinin Təxtə-Zəni" adı ilə məşhurdur və İranın qeyri-maddi milli irs siyahısına daxil edilib. Kəndin yerli dilində bu mərasim "Təxtə Çalar Lar" adlanır.

Firuzsalar Kəndi haradadır?

Firuzsalar, Azərşəhər şəhərinin kəndlərindən biridir. Azərşəhər, Şərqi Azəbaycan əyalətinin qərbində yerləşir və əvvəllər "Dehxvarqan" adı ilə tanınırdı. "Xvar" düzən və aşağı torpaqları ifadə edir və bu ad ərazinin coğrafi şəraitinə əsaslanır. Firuzsalar kəndi, təxminən 2500 nəfər əhalisi ilə, Azərşəhər ərazisinin ən böyük kəndlərindən biridir. Kənddə bir neçə tarixi abidə, o cümlədən qədim bir hamam və binalar mövcuddur ki, bunlar da kəndin qədimliyindən xəbər verir. Kənd əhalisinin əksəriyyəti kənd təsərrüfatı ilə məşğuldur. Əvvəllər kəndin su təminatı bir neçə qanatla təmin olunurdu, amma bu günlərdə bu qanatlar artıq işləmir.

Firuzsalar Kəndinin Təxtə-Zəni Mərasiminin Xüsusiyyətləri və İcrası

Firuzsalar kəndinin sakinlərinin inancına görə, onların xüsusi matəm mərasimləri İmam Hüseynin ən böyük oğlu, Əli Əkbər və İmam Həsən Müstəba'nın oğlu, Qasim ibn Həsənə hörmət etmək məqsədini güdür. Bu iki şəxs Aşura günü döyüşdə qəhrəmanlıq göstərmiş, amma nəhayət şəhid olmuşlar.

Təsu'a axşamı, matəm edənlər müəyyən yerlərdən toplu şəkildə yola düşürlər. Yolda, kənd sakinləri, matəm edənlərə təklif edəcəkləri hədiyyə və niyazları evlərinin qapısında paylayırlar. Matəm iştirakçıları iki sütun yaradaraq yola çıxırlar. Bu yolda böyük davullar, şəhpərilər və sənglər üç dəfə döyülür. Bu musiqi alətləri, qədim dövrlərdə müharibələrdə xəbərdarlıq vermək üçün istifadə olunurdu və burada, matəm edənlərin İmam Hüseynin yanında olmaq və Kərbəla düzünə dəstək vermək istəyini simvolizə edir.

Təxtə isə, təxminən 3 sm qalınlığında, 10-20 sm uzunluğunda olan ağac parçasıdır. Matəm edənlər ilk iki zərbəni dizlərinə yaxın vururlar, üçüncü zərbəni isə başlarının üzərinə qaldırırlar. Üçüncü zərbə ilə birlikdə "Hüseyn" kəlməsini təkrarlayırlar. Bir və ya bir neçə nəfər, eyni ritm ilə, İmam Hüseynə, Əli Əkbərə və ya Qasım ibn Həsənə aid ilahi və matəm şeirlərini oxuyurlar.

Bəzən matəm iştirakçıları, təxtənin üçüncü zərbəsini sıçrayaraq vururlar. Bu, xüsusilə matəm yürüşünün sürətinin artırılması lazım olan zaman tətbiq olunur.

Dəstənin önündə, kəbəbələrdən hazırlanmış və Kərbəla şəhidlərinin adlarının yazıldığı bayraqlar tutulur. Ənənə olaraq, böyük və ya yaşlılar dəstənin önündə gedir, gənclər və uşaqlar isə orta və sonunda yerləşirlər. Firuzsalar kəndinin Təxtə-Zəni mərasimi, adətən Təsu'a gününün axşamında sona çatır.

Firuzsalar Kəndinin Təxtə-Zəni Mərasiminin Milli Qeydiyyatı

Bu mərasim 2012-ci ildə (1391-ci ilin miladi təqvimi) İranın Qeyri-Maddi Milli İrs Siyahısına daxil edilmişdir.