Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan köklü və çalışqan ailələrin və çobanların adət-ənənələri.

İran tarixində fəal bir rol oynamış və Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan əhali Azərbaycan bölgəsinin yerli tayfaları kimi tanınır.

Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan çobanlarının adətləri və ənənələri, qürurlu və çalışqan ailələr

Araz çayı ətrafındakı ərazilər, keçmişdə "Qara Dağ" adı ilə tanınırdı və 9 min kvadratkilometrdən çox bir ərazini əhatə edir. Bu ərazi, Şərqi Azərbaycan vilayətinin Kəlbəcər, Varzaqan və Əhər bölgələrini əhatə edir. Aras çayı, İranın Naxçıvan Respublikası, Ermənistan və Azərbaycanla sərhəd olan bu bölgənin şimal sərhədini müəyyən edir. Cənubda Həris, şərqdə Ərdəbil vilayəti və qərbdə isə Marənd şəhərləri Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan bölgəsinin digər sərhədləridir.

Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan çobanlarının mədəniyyəti

Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan çobanları, altı böyük tayfadan ibarətdir: Çəlibanlı, Hacalılo, Məhəmməd Xanlı, Hüseynklo, Həsənbəylo və Qaraçorlu. Bu tayfalar şiəlik inancına malikdir və türkcə danışırlar. Bəzi tayfalar hal-hazırda müəyyən ərazilərdə məskunlaşıb, amma hələ də Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan çobanlarının bir hissəsi köçəri həyat tərzini davam etdirir. Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan çobanları İran tarixində, xüsusən də məşrutə dövründə fəal rol oynamışdır.

Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan bölgəsindəki sabit çoban ailələrinin sayı 1600 ailə (təxminən 8300 nəfər), köçəri çoban ailələrinin sayı isə 3000 ailə (təxminən 17 min nəfər) təşkil edir. Köçəri çobanlar ilin 8 ayını yaylaqlarda keçirirlər və iyunun əvvəllərində (mayın ortalarında) yaylaq sahələrinə köçürlər. Bu çobanlar zəngin adət-ənənələrə və qədim tarixə sahibdirlər.

Muhərrəm Ənənələri

Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan çobanlarının şiəlik inancı, Muhərrəm ayı və Hüseyn ibn Əlinin şəhadətinin ildönümünü yüksək qiymətləndirir. Hər tayfa, adətən, öz qəbiləsinin böyükləri tərəfindən təşkil olunan xüsusi bir məkan seçir və burada "ələm" (bayraq) qaldırır. Adətə görə, hər kəs öz ehtiyaclarını və ya vədə etdiyi nəzirini bu əleme bağlayır və hər gün bu bayrağı görmək üçün oraya gəlir. Hər gün üç dəfə məzlumiyyət və matəm mərasimləri təşkil edilir.

Bəzən, bu mərasimlərdə bayrağı qaldıran şəxs hər gün bir qoyun kəsir və ətdən hazırlanan yemək, mərasimə qatılanlara paylanır. Bu, "ehsan" və ya "Xərcləmə" olaraq adlandırılır.

Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan çobanlarında, bayraq mərasimi bitdikdən sonra belə, bayraq yerindən götürülmür, tam əksinə, öz yerində buraxılır. Bayraq, hətta köçərkən də yerində qalır və yalnız təbii amillər, məsələn, külək və ya qar onu yerindən apara bilər.

Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan Çobanlarında Ailə və Toy Ənənələri

Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan çobanlarında evlilik yalnız dini və sosial bir ənənə deyil, həm də siyasi əhəmiyyətə sahibdir. Fərqli ailələr və nəsillər arasında evliliklər, bir-birinə yaxınlaşmalarına səbəb olur. Çobanlar arasında evlənməmək, cəmiyyətdə pis qarşılanır. Evliliklər adətən köçəri həyat tərzindən dolayı ailə daxilində baş verir, belə ki, bir çox qız və oğlan qohumları arasında evlənir.

Evliliyin başlanğıcı adətən qadınlar arasında razılaşdırılır və sonra "nişan" mərasimi keçirilir. Bu mərasimdə, ailə böyükləri, "elçi" olaraq adlandırılır, evlənmək təklifi edirlər. Əlçinin təklifini rədd etmək, həqarət kimi qəbul edilir. Evlənmə təklifi verildikdən sonra, oğlan tərəfi, xalça, pul və ya heyvan (bu, "başlıq" olaraq adlandırılır) göndərir ki, bu da gəlinə hörmətin və dəyərini göstərir.

Gəlin, adətən, öz bəyaz əşyalarını, xalçalarını və əl işlərini gətirir. Oğlan isə həyatını davam etdirmək və işini qurmaq üçün bir mal-qara ilə gəlir.

Əzadarlıq və Yas Ənənələri

Araz çayı ətrafındakı ərazilərdə yaşayan çobanlarında ölüm baş verən zaman, bütün tayfa üzvləri mərasimə qatılır. Ölən şəxsin təmizlənməsi və dəfn edilməsi dini qaydalara uyğun olaraq həyata keçirilir. Əgər ərazidə qəbiristanlıq varsa, ölən şəxs orada dəfn edilir. Əks təqdirdə, cəsəd ən yaxın yaşayış məntəqəsinə aparılır və orada dəfn edilir.

Ölən şəxsin anma mərasimində kişilər bir çadırda Quran oxuyar, qadınlar isə başqa bir çadırda yas saxlayar. Qadınlar arasında bir nəfər şeirlər oxuyar və qalanlar bu şeirləri eşidərək ağlarlar.

Çobanlar arasında, yas mərasimində iştirak edən şəxslər, ya canlı mal, ya da bəzi qida məhsulları gətirərək mərasimin xərclərinə yardım edirlər. Ənənəyə görə, hər hansı bir bayram və ya toy mərasimi əvvəlcədən təyin edildikdə, bu mərasimlər ölən şəxsin vəfatından ən azı 40 gün sonranadək təxirə salınır.