Əli Şah Qalası və Onun İranlıların İstibdada və İşğala Qarşı Mübarizəsindəki Rolu

Əli Şah Qalası və Onun İranlıların İstibdada və İşğala Qarşı Mübarizəsindəki Rolu

Tarixi mətnlərdə və köhnə səyyahların səyahətnamələrində Əli Şah Qalası Təbrizin ən mühüm və ən diqqətəlayiq binalarından biri kimi qeyd edilmişdir.

Müasirlik hələ bütün dünyaya yayılmamışdı və şəhərlərdə göydələnlər və uca binalar yox idi, o zamanlar az sayda hündür binalar mövcud idi. Bu binalar hər biri xüsusi bir funksiyaya malik olan ən əlamətdar tikililər idi. İranın tarixi şəhərlərindən biri olan Təbrizdə "Əli Şah Qalası", "Təbriz Qalası" da adlanır, təxminən 100 il əvvələ qədər şəhərin ən hündür binası idi və uzaq məsafədən də görünürdü. Bu gün bu nəhəng binadan ilkin tikilinin əzəmətini göstərən qalıqlar qalmışdır. Hal-hazırda şəhərsalmanın genişlənməsi ilə Əli Şah Qalası Təbriz şəhərinin mərkəzində yerləşir.

Əli Şah Qalasının Tarixçəsi

Əli Şah Qalası əslində bir məscid idi, lakin yüz illər keçdikdən, çoxsaylı zəlzələlərdən və Təbriz şəhərində baş verən müxtəlif müharibələrdən sonra ondan yalnız nəhəng divarlar və onun cənub ibadət zalının çox hündür mehrabı qalmışdır.

Əli Şah Qalası 1316-cı ildən 1324-cü ilə qədər (716-cı ildən 724-cü ilə qədər Hicri Qəməri) tikilmişdir. O dövrdə Moğol Elxanilərinin vəziri olan Tacəddin Əli Şah Gilani onun həyətində böyük bir türbə yaratmaq məqsədilə bu məscidin tikintisinə başlamışdır. Tarixçilər inanırlar ki, məscidin cənub hissəsində Kəsra Tağından daha böyük bir böyük tağ var idi. Bəziləri iddia edirlər ki, bu nəhəng tağ Əli Şahın əmri ilə Kəsra Tağından dörd qəz (hər qəz 104 santimetrə bərabərdir) daha böyük tikilmişdir. Bu tağ böyük ağırlığı və tikintisindəki tələsiklik səbəbindən tikintisi başa çatdıqdan qısa müddət sonra çökmüş və dağılmışdır. Əli Şah bu nəhəng tikilinin inşası başa çatmamış vəfat etdiyi üçün onun tikintisi heç vaxt tamamlanmadı və yarımçıq qaldı. İranlı və xarici səyyahların qalan səyahətnamələrinin əksəriyyətində Əli Şah Qalası Təbrizin ən diqqətəlayiq binalarından biri kimi qeyd edilmişdir.

Əli Şah Qalası, Azadlıqsevərlər üçün Bir Sığınacaq!

Əli Şah Qalasının 700 ildən sonra və çoxsaylı zəlzələlərə dözərək ayakta qalması onun möhkəmliyindən xəbər verir. Məhz bu xüsusiyyətinə görə bu bina həmişə təbii hadisələr və ya baş verən müharibələr zamanı təhlükəsiz bir sığınacaq və dayaq olmuşdur. Əli Şah Qalası bir müddət taxıl anbarı və bir müddət də sursat anbarı kimi istifadə edilmiş və onun ətrafına hasar çəkilmişdir. Məhz buna görə də onun adı dəyişdirilərək məscid əvəzinə "Qala" adlandırılmışdır.

Bu bina Qacarlar dövründə (XIX əsr) açıq şəkildə hərbi məkan kimi istifadə edilmişdir. İran-Rusiya müharibələri (1804-1824-cü illər Miladi) zamanı İran əsgərlərinin komandanı olan İranın vəliəhdi Abbas Mirzə Əli Şah Qalasını əsgərlik binası kimi istifadə etmiş və qala ərazisində tökmə və top zavodu yaratmaqla onu müharibənin komandanlıq qərargahına çevirmişdir. Məhz bu dövrdə Əli Şah Qalasında bir Kolah Fərəngi binası da tikilmişdir.

Bir müddət sonra Məşrutə inqilabı zamanı Əli Şah Qalası məşrutəsevərlər üçün bir dayaq idi. Bu dövrdə qalaya top güllələrinin atılması ona ziyan vurmuşdur. Bu gün də bu güllələrin dəydiyi yerlər Əli Şah Qalasının üzərində seçilə bilir. Daha sonra Rusların İranla müharibəsi zamanı (1911-ci il Miladi / 1290-cı il Şəmsi) Əli Şah Qalası insanların işğalçılara qarşı mübarizə sığınacağı idi. İslam İnqilabından (1979-cu il Miladi) əvvəl Əli Şah Qalası Milli Bağ və ictimai gəzinti yerinə çevrildi.

Təbriz Qalasının Memarlığı

Əli Şah Qalası böyüklüyünə görə İslami binalar arasında bənzərsizdir. Saruc və davamlı tikinti materiallarından istifadə edilməsi ona çox böyük möhkəmlik vermişdir. Bu binadan qalan qalıqlar bir eyvan təşkil edən üç hündür divardan ibarətdir. Binanın bu hissəsinin eni 30 metr və hündürlüyü 26 metrdir. Yeni qazıntılar göstərir ki, hər divar daha çox dayanıqlı olmaq üçün yeddi metr torpağa basdırılmışdır.

Təbriz Əli Şah Qalasının Milli Qeydiyyatı

Bu əsərin adı 1932-ci ildə (1310-cu il Şəmsi) milli abidə kimi İranın Mədəni İrs Siyahısına daxil edilmişdir.