Əli Siyahpuş Türbəsi və Onun Günbəzinin Bənzərsiz Bəzəkləri

Əli Siyahpuş Türbəsi və Onun Günbəzinin Bənzərsiz Bəzəkləri

Əli Siyahpuş Türbəsi günbəzinin daxili bəzəklərinə görə İran sənətinin cəlbedici nümunələrindən biri hesab olunur.

Əli Siyahpuş Türbəsi Təbriz şəhərində, eyni adlı bölgədə yerləşir. Bu türbə günbəzinin tavanındakı bəzəklərə görə məşhurdur və İran sənətinin cəlbedici nümunələrindən biri sayılır.

Əli Siyahpuş Kim idi?

Şeyx Səfiəddin Ərdəbilinin adı İran tarixində çox eşidilir, çünki o, Səfəvi şahlarının əcdadı və Ərdəbildə bir neçə əsr ərzində çoxsaylı müridlər toplayan bir təriqətin və təlimlərin əsasını qoyan xanəgahın yaradıcısı idi.

Xacə Əlaəddin Əli Siyahpuş 1391-ci ildə (794-cü il Hicri) anadan olmuş və 1427-ci ildə (794-cü il Hicri) vəfat etmişdir, lakin bu qısa ömürdə çoxlu müridlər qazanmışdır. O, Şeyx Səfiəddinin nəvəsi idi və atasından (Şeyx Səfiəddinin oğlundan) sonra Ərdəbildəki Səfəvi xanəgahının rəhbərliyinə keçmişdir.

Əli Siyahpuş Əmir Teymurun hakimiyyəti dövründə yaşamış və Şamdan olan bəzi tayfaları onun əlindən xilas etməyə nail olmuşdur. Bu tayfalar gələcəkdə "Qızılbaş" adlandırılmış və Səfəvi sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsində onlara kömək etmişlər. Tarixi sübutlara əsasən, "Siyahpuş" ləqəbi siyasi mübarizələrə görə Xacə Əliyə verilmiş və onun ardıcılları da ona tabe olaraq qara paltar geyinirdilər.

Təbrizdə Əli Siyahpuş Türbəsi adı ilə tanınan məzardan başqa, Xuzistan əyalətinin Dizful şəhristanının Rudbənd bölgəsində də bir məzar ona aid edilir. Yerli əhali inanır ki, o, Kazımeynə (İraq) səfəri zamanı yuxusunda şiələrin doqquzuncu imamı olan İmam Cavadı görmüş və ondan Dizfula gəlməyi və bu gün onun dəfn yeri kimi tanınan yerdə məskunlaşmağı əmr almışdır.

Bəzi tarixi mətnlərə əsasən, Əli Siyahpuş Həcc səfəri zamanı Fələstinə getmişdir ki, orada öz təriqətini təbliğ etsin. Bu rəvayətə görə, o, elə orada xəstələnmiş və vəfat etmişdir.

Hər halda, əsas məsələ odur ki, Əli Siyahpuş nisbətən sakitləşən siyasi vəziyyət sayəsində öz dövründə öz yolunu təbliğ etməkdə mühüm uğurlar qazanmışdır. O, şeir yazmaqla da məşğul olmuş və ondan bir divan qalmışdır. Əli Siyahpuşun ölümündən sonra oğlu İbrahim onun yerinə keçmişdir.

Əli Siyahpuş 1501-ci ildə (907-ci il Hicri) Səfəvi sülaləsini qurmağa nail olan Şah İsmayıl Səfəvinin ulu babasının atası idi. Onun bu sülalənin qurulması ilə arasındakı zaman fərqinə baxmayaraq, Əli Siyahpuşun İranın bu tarixi hadisəsindəki təsirləri inkar edilməzdir.

Əli Siyahpuş Türbəsinin Memarlığı və Xüsusiyyətləri

Bu türbə dördbucaqlı plana malikdir, lakin daxildən səkkizguşəli görünür. Binanın içərisində də səkkizguşəli olan kiçik otaqlar tikilmişdir. Bu məzarın üzərində xarici örtüyü kərpicdən olan bir günbəz də görünür. Bu günbəz ikiqat örtüklüdür və içərisində göz oxşayan gəc muqərnəslər (stalaktitlər) görünür. Gəc karbəndlikləri (xətt bəzəkləri) binanın künclərinin bəzəyini təşkil edir. Daxili işığı təmin etmək üçün günbəzin aşağı hissəsində bir neçə pəncərə də quraşdırılmışdır. Gəc bəzəklərinin və günbəz tavanının naxışlarının dəqiqliyi orada bənzərsiz bir nisbət yaratmış və onu İran sənətinin təkrarolunmaz nümunələrindən birinə çevirmişdir.

Əli Siyahpuşun qəbri bir sərdabədə (zirzəmidə) yerləşir. Bu gün Əli Siyahpuşun türbəsi kimi tanınan bina, onun sağlığında xanəgahı və müridlərinin toplanma yeri olmuşdur, lakin binanın kitabəsi itdiyinə görə, indiki binanın dəqiq tikilmə tarixi bəlli deyil. Mütəxəssislərin fikrincə, bu bina ehtimal ki, Səfəvilər dövründə və ya erkən Qacarlar dövründə (XVI-XVIII əsrlər Miladi) tikilmişdir.

Əli Siyahpuş Türbəsinin Milli Qeydiyyatı

Bu türbə 1998-ci ildə (1377-ci il Şəmsi) İranın milli abidələri siyahısına daxil edilmişdir.