Mərəncab karvansarası və onun yandırıcı səhranın qoynundakı möcüzələri

İranın isti və quru iqliminə görə şəhərlər və yaşayış məntəqələri bir-birindən çox uzaqda yerləşir. Müasir nəqliyyat vasitələri meydana çıxmazdan əvvəl şəhərlər və kəndlər arasındakı məsafəni qət etmək bəzən bir neçə gün çəkirdi. Buna görə də səyahət və ticarət həm çətin, həm də təhlükəli idi — xüsusilə karvanların yolunu kəsib qarət edən quldur dəstələrinin varlığı bu təhlükəni artırırdı. İranlılar bu çətinlikləri aradan qaldırmaq üçün unikal bir təşəbbüslə karvansaralar inşa etdilər. Bu, həm istirahət, həm də təhlükəsizlik məqsədi daşıyan binalar idi. Bu gün onlardan bir çoxu hələ də qalmaqdadır və dünya irsi hesab olunur.

Bu tikililər arasında Mərəncab karvansarası da yer alır. O, İranın mərkəzi səhrasının kənarında, İsfahan vilayətinin şimalında, duz gölünə yaxın ərazidə, Mərəncab adlı bölgədə yerləşir. Buna görə də il ərzində çoxlu sayda turistlər buraya səfər edir, səhranın sükunətini və ətraf təbiətin gözəlliyini seyr edirlər.

Mərəncab karvansarasının təbiəti və cazibələri

Mərəncab karvansarası Aran və Bidgol şəhərinin şimalında yerləşir. Bu şəhər isti və quru iqlimə malikdir, əl toxuması xalçaları, püstə və duz onun əsas suvenirləridir. Karvansara şəhərdən təxminən 50 kilometr məsafədədir və ora gedən yol torpaq və çətin keçilən bir marşrutdan ibarətdir.

Tarixi və xüsusiyyətləri

Mərəncab karvansarasının inşası Səfəvilər dövrünə, yəni Şah Abbas I-in hakimiyyətinə (XVI əsrin sonlarına) təsadüf edir. O dövrdə hökumət ölkə ticarətini təhlükəsiz və davamlı etmək üçün müxtəlif karvansaralar inşa etdirirdi. Həmin vaxt bölgənin hakimi Ağa Xızır Nəhavəndi idi və onun göstərişi ilə karvansara həm karvanların dayanacağı, həm də ərazinin təhlükəsizliyini qoruyan bir istehkam kimi tikilmişdi.

Karvansara ilə bağlı ən maraqlı məqam suya asan çıxışının olmasıdır. Bu, susuz və yandırıcı səhrada möcüzə hesab olunur — çünki ilin üçdə dörd hissəsində bu ərazidə bir damcı yağış belə yağmır. Bunun sirri karvansaranın yanından keçən qanat (yeraltı su kanalı) sistemidir. Bu gün də karvansaranın yaxınlığında iki dayaz quyudan su çıxır və onların sayəsində karvansaranın hər iki tərəfində ağaclar yaşıl qalır. Qanatın suyu yaxınlıqdakı hovuzda toplanır; su şirindir və orada balıqlar da yaşayır. Qızmar səhrada balıq görmək hər bir ziyarətçi üçün təəccüblü mənzərədir.

İqlimin dözülməz istiliyinə görə, Mərəncab karvansarasına yazın ortasından payızın ortasınadək səyahət etmək mümkün deyil. Lakin ilin qalan aylarında bura səhrasevərlər və təbiət tədqiqatçıları üçün cəlbedici məkan sayılır. Karvansaranın yaxınlığında yerləşən Bənd-e Riq adlanan hündür qum təpələri xüsusilə diqqət çəkir. Bu təpələrin hündürlüyü küləklərin təsiri ilə tez-tez dəyişir — elə olur ki, bir gün ərzində hündür təpə küləyin gücü ilə tamamilə yox olur. Qumun üstündə yalın ayaqla gəzmək isə ziyarətçilərə misilsiz rahatlıq və zövq bəxş edir.

Karvansaranın ətrafında dəvə sürüləri də görmək mümkündür. Dəvələr adətən su içmək və ya qida tapmaq üçün buraya gəlirlər. Onların çoxunun sahibi var və sahibləri onları xüsusi nişanla tanıyır. Karvansaranın yaxınlığında yerləşən Duz gölü bölgənin əsas turistik obyektlərindən biridir. Eləcə də karvansaraya gedən yolda “Dəstkən quyu” adlı bir təbii su hövzəsi yerləşir ki, oradan vəhşi heyvanlar su içirlər.

Mərəncab səhrasında müxtəlif bitki və heyvan növləri yaşayır — onların elmi baxımdan öyrənilməsi maraqlı nəticələr verir. Buradakı tək budaqlı təğ və qıç ağacları gecələr həm qorxulu, həm də heyrətamiz görünür. Səhranı əhatə edən bu “meşə”lər təxminən 120 min hektar sahəni tutur və yerli sakinlərin əlləri ilə salınıb. Burada kərtənkələlər, ilanlar, əqrəblər, çaqqallar və səhrə pişikləri yaşayır. Havanın təmizliyi və işıq çirklənməsinin olmaması səbəbindən bu bölgə ulduz müşahidəsi üçün ən ideal yerlərdən biridir.

Mərəncab karvansarasının memarlığı

Karvansara kvadrat formalıdır və təxminən 3500 kvadratmetr sahəni əhatə edir. Onun ətrafında altı müşahidə qülləsi yerləşir ki, orada keşikçilər növbə çəkirmiş. Daxili həyətin sahəsi təxminən 600 kvadratmetr olub, ölçüləri 20 × 30 metrdir. Karvansaranın daxilində 29 otaq inşa edilib.

Karvansara qurulduğu vaxtdan XX əsrin əvvəllərinədək fəaliyyətini davam etdirib, lakin müasir yolların və avtomobillərin yaranması ilə əhəmiyyətini itirib. Son onilliklərdə burada bərpa işləri aparılıb — ən əhəmiyyətlisi 1999-cu ildə (1378 hicri-şəmsi) başlanıb və dörd il davam edib.

Milli və beynəlxal qeydiyyat

Mərəncab karvansarası 2005-ci ildə (1384 hicri-şəmsi) İranın milli irs siyahısına daxil edilib. Daha sonra 2023-cü ildə (1402 hicri-şəmsi) isə İranın 54 tarixi karvansarasından biri kimi UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısına salınıb.