Qədim İranın mövcud ən böyük atəş məbədlərindən biri olan Azər Farənbəğ

Qədim İranın mövcud ən böyük atəş məbədlərindən biri olan Azər Farənbəğ

Azər Farənbəğ atəş məbədi qədim İranda ən böyük atəş məbədlərindən biri idi ki, yalnız padşahlara və yüksək rütbəli zərdüşti kahinlərinə içəridəki müqəddəs odu görməyə icazə verilirdi.

Keçmişdə “İrahistan” adlandırılan Laristan şəhəri Fars əyalətinin tarixi bölgələrindən biridir. Keçmişdə Laristan İslam bilik və mədəniyyətinin mərkəzi idi. Yalnız indi qalan Azər Farənbəğ atəş məbədinin mövcudluğu bu diyarın qədim tarixindən xəbər verir. Bu yanğın məbədi yerli əhalinin “Temb Teşi” və ya “Teşi qalası” adlandırdığı ərazidə yerləşir. Bu od məbədi “Karian” adlı kəndin yaxınlığında yerləşdiyindən onu Karyanın od məbədi də adlandırırlar.

Atəş məbədi adının mənası nədir?

“Azər Farənbəğ” sözü iki hissədən ibarət olan “Azər” və “Farənbəğ” mənasındadır. “Uzaq Bağ” “parlayan İzədi” mənasını verən “Uzaq Bəqani”dən alınmışdır. Bu od məbədinin adına verdikləri başqa bir məna isə “Aş Fareh İzədi atəşi”dir.

Azər Farənbəğ atəş məbədinin xüsusiyyətləri

Bu yanğın məbədi trapesiya planı ilə tikilmişdir. Onun əsas materialları kərpic və palçıqdır. Onun ön tərəflərinin eni beş metr, hündürlüyü yeddi metr, ön tərəfi isə yerdən beş metr hündürlükdə olan platforma üzərində qurulub.

Azər Farənbəğ Atəş Məbədinin tarixi

Bu atəş məbədi Sasanilər dövründə (224-651-ci illər) qurulmuşdur. İslamdan əvvəlki dövrdə Azar Farənbəğ, Azar Gəşp və Azar Bərzin Mehr ilə birlikdə İranın üç məşhur atəş məbədi idi. Azər Farənbəğ Mobdanın (yüksək rütbəli zərdüşti kahinləri) od məbədi idi və orada Maqan cəmiyyəti (zərdüşti kahinləri) yaradılmışdır. Bu od məbədi zərdüşti kahinlərinin təlim-tərbiyəsi üçün yer hesab olunurdu və orada müqəddəs od var idi ki, onu padşahlardan və kahinlərdən başqa heç kimin görməsinə icazə verilmirdi.

Ərdəşir Babəkanın əcdadı Sasan bir vaxtlar bu atəş məbədinin müdiri olub. Buna görə də Ərdəşir Babakan hakimiyyətə gəldikdən sonra (miladi 224-cü il) hökumətini “Sasani” adlandırdı. Pəhləvi dilində aşkar edilmiş kitabələrin birində bu atəş məbədinin tikintisinin dəyəri 30 min dinar kimi qeyd olunur. Ərdəşir Babəkan bu atəş məbədinə çox diqqət yetirmiş və onun göstərişi ilə od məbədinin qarşısında göl yaradılmışdır.

Dəlillər göstərir ki, Sasanilər dövründə Azər Farənbəğ atəş məbədi və onun ətrafı “Roma kariləri”nin hökmranlıq yeri olub. “Roma” farsca tayfa deməkdir və karianların tayfası Əhəmənilər dövründə (e.ə. 550-330-cu illər) Pasarqad xalqı olub. Bu ailə Ərdəşir Babəkan üçün Sasanilər sülaləsinin qurulmasında göstərdiyi yardıma görə çox önəmli idi. Farsların nəcib qəbilələrindən sayılan Bəsri qəbiləsi öz nəslini Roma Karianlarına qədər davam etdirir. İslamın İrana gəlişi zamanı Roma Karian öz şəhərini ərəblərin hücumundan müdafiə etdi və nəhayət, dörd mühasirə və ağır döyüşdən sonra onlar tərəfindən məğlub oldu.

İslamdan sonrakı dövrdə Azər Farənbəğ ın atəş məbədi

Mütəxəssislərin 10-cu əsrə qədər bir çox od məbədlərinin dayandığına inanmasına baxmayaraq, bu gün yalnız bir neçə od məbədinin qalıqları qalıb, qalanları isə tamamilə yox olub.

Bildirilir ki, İslam peyğəmbərinin mövludu gecəsində dünyada qeyri-adi hadisələr baş verib və bu od məbədinin alovunun qəfil söndürülməsi də bu hadisələrdən olub. Deyilənə görə, müsəlmanlar İrana daxil olduqdan sonra bu atəş məbədində yandırılan odun bir hissəsi Fəsa şimal od məbədinə, digər hissəsi isə Beyza şəhərinə, oradan da Nirizə, oradan da Hindistana aparılıb. 1500 il yaşı olan Yəzd od məbədində bu gün yanan od bu od məbədinin atəşindən götürülüb. Bu od 700 il ərzində Əqdə şəhərində yandırılmış və miladi 1174-cü ildə Ağdadan Ərdəkana aparılmışdır. Sonra 300 il Ərdəkanda qaldı və 1474-cü ildə orada saxlanılmaq üçün Yəzdə köçürüldü.

Hətta İslamdan sonrakı dövrdə Azar Farənbəğ Atəş Məbədi İran xalqının diqqət mərkəzində idi. XI əsrin əvvəllərində yaşamış məşhur İran şairlərindən Fəxrəddin Əsəd Qorqani bu od məbədini Veys və Ramin hekayəsində qeyd etmişdir.

Azar Farənbəğ od məbədi ətrafında tarixi abidələr

Od məbədi ətrafındakı dərəni yerli əhali “Kəfəran vadisi” adlandırır. Karian kəndinin şərqində Sasanilər dövrünə aid qalan qala qalıqları görünür. Bu qala dağın qoynunda qazılıb və hücumlara çox davamlı olub. Müsəlman tarixçiləri və coğrafiyaşünasları öz əsərlərində bu qaladan bəhs etmiş və onun gücünü yüksək qiymətləndirmişlər.

Azər Farənbəğ Atəş Məbədinin Milli Əsər kimi Qeydiyyatı

2000-ci ildə (hicri-şəmsi 1379-cu ildə) Azər Fərnabq atəş məbədi İranın milli əsərləri siyahısında qeydə alınıb.