Marağa Rəsədxanası, 800 İl Əvvəl Beynəlxalq Elmi Tədqiqatlar Mərkəzi

Marağa Rəsədxanası, 800 İl Əvvəl Beynəlxalq Elmi Tədqiqatlar Mərkəzi

Təxminən 800 il əvvəl Marağa Rəsədxanası bölgənin əsas elmi mərkəzi kimi tanınırdı və çoxlu alim tədqiqat, təhsil və dərs demək üçün orada olurdu.

İnsanlar qədim zamanlardan bəri göyü dərk etmək arzusunda olmuşlar. Göy bəzən onlar üçün taleyi və qisməti müəyyən edən rolunu oynamış, bəzən də özünü onların yolunu və hərəkətini işıqlandıran kimi göstərmişdir... Tarix boyu insanların göyü dərk etmək səyləri mühüm elmi mərkəzlərin yaradılması ilə nəticələnmişdir. Rəsədxana bu mərkəzlərin ən mühümlərindən biri hesab olunur ki, adətən yüksəkliklərdə və buludsuz, aydın göyə çıxışın mümkün olduğu mühitlərdə tikilirdi. Marağa Rəsədxanası İranın elm tarixində çox yüksək mövqeyə malik olan məhz bu rəsədxanalardan biridir. Marağa Rəsədxanası iranlılar arasında çox tanınır və əsrlər boyu bu torpağın yüksək elmi səviyyəsinin simvolu olan mərkəzlərdən biri hesab olunur.

Marağa Rəsədxanasının Təsis Edilməsi

Marağa Rəsədxanası Monqol Elxaniləri dövründə (XIII əsr Miladi) təsis edilmişdir. Tarixi araşdırmalar göstərir ki, Monqol tayfaları daha çox çapqınçılıq və fəthlə məşğul idilər və elm öyrənmək onların arasında yüksək mövqeyə malik deyildi, buna görə də bu tayfaların İranda hökmranlığı dövründə belə bir mühüm mərkəzin təsis edilməsi diqqətəlayiqdir.

Əslində, Hülakü xan (1256-cı ildə Elxanilər hökumətini quran və 1265-ci ildə vəfat edən Çingizin nəvəsi) İrana yürüş edərkən iranlıların elmi və mədəniyyəti ilə tanış olduqdan sonra, məşhur alim və siyasətçi Xacə Nəsirəddin Tusini öz sarayına qəbul etdi və onunla müxtəlif məsələlərdə məsləhətləşdi. Xacə Nəsirəddin 1259-cu ildə Hülakü xandan Marağada rəsədxana təsis etməyi xahiş etdi, bu təklif Hülakü xan tərəfindən qəbul edildi və bu elmi mərkəzin binası ucaldıldı.

Marağa Rəsədxanasının Tətbiqi

Deyilənə görə, Xacə Nəsir o dövrün dünya elmi mərkəzlərinə, xüsusilə Bağdada səyahətləri zamanı 400 min cild kitab toplamışdı ki, bu da Marağa Rəsədxanasında cəmləşdirilmiş və hamının istifadəsinə verilmişdi.

Rəsədxana Xacə Nəsirin yazdığı "Zic-i Elxani" adlı dəyərli kitaba gətirib çıxaran tədqiqatların aparılması üçün istifadə olunurdu. Bu kitab 1276-cı ildə tərtib edilmişdir və onun ən qədim nüsxəsi bu gün Paris Milli Kitabxanasında saxlanılır.

Rəsədxana yalnız astronomik fəaliyyətlər və tədqiqatlar üçün istifadə olunmurdu, əksinə, o dövrün bütün elmlərinin alimlərinin gəlib-getdiyi geniş bir elmi təşkilat idi. Monqolların o zaman Çinin mühüm hissələrinə nəzarət etdiyini nəzərə alsaq, bu mərkəzdə Çin alimlərinin iştirakı çox diqqətəlayiq idi. Rəsədxanada fəaliyyət göstərən bütün şəxslər gündəlik maaş alırdılar.

Marağa Rəsədxanasının Memarlığı və Xüsusiyyətləri

Rəsədxana təxminən 510 x 217 metr ölçülərində və 110 metr hündürlüyündə bir təpənin üzərində tikilmişdir. Binanın tikintisi üçün daş və gipsdən istifadə edilmişdir. Mərkəzi qüllə, beş dairəvi bölmə, kitabxana, alimlərin yaşayış məhəlləsi, məscid, mədrəsə, yeraltı dəhlizlər və alimlərin təcrübələrini aparmaları üçün böyük emalatxanalar rəsədxananın hissələri idi.

Binanın mərkəzi qülləsinin diametri təxminən 22 metrdir və divarlarının qalınlığı təxminən 80 santimetrdir. Bu qüllənin içərisində altı otaqdan ibarət bir dəhliz quraşdırılmışdı. Rəsədxana təsis edildikdən bir neçə onillik sonra laqeydliyə məruz qaldı və dağılmağa başladı. Buna baxmayaraq, onun əhəmiyyəti o qədər böyük idi ki, o dövrün Səmərqənd (Tacikistan), İstanbul, Uccain (Hindistan), Menzu (Benares) və Şanxay kimi mühüm şəhərlərində ona bənzər binalar tikildi. Son illərdə rəsədxananın əsas hissəsinin üzərində qalan hissəsinin dağılmasının qarşısını almaq üçün bir günbəz quraşdırılmışdır.

Marağa Rəsədxanasının Milli Qeydiyyatı

Marağa Rəsədxanası mühüm bir əsər və tarixi elmi mərkəz kimi 1985-ci ildə (1364-cü il Şəmsi) İranın Milli Abidələr Siyahısına daxil edilmişdir.