Təl-i Bakun Qədim Ərazisi: Tarixdən Əvvəlki İranlıların Həyatından Heyrətamiz Faktlar

Təl-i Bakun Qədim Ərazisi: Tarixdən Əvvəlki İranlıların Həyatından Heyrətamiz Faktlar

Təxti Cəmşidin yaxınlığında yerləşən Təl-i Bakun tarixi ərazisi tarixdən əvvəlki dövrdən qalıb və öz dövrünün insanları haqqında heyrətamiz məlumatları ehtiva edir.

Tarixdən əvvəlki insanların həyatı haqqında məlumat əldə etmək, onların yaşayış tərzi və müxtəlif alətləri düzəltmək bacarıqları haqqında heyrətamiz məlumatları maraqlananların ixtiyarına verir. İnsan məskənlərinin miladdan bir neçə min il əvvələ təsadüf etdiyi qədim İran torpağında, bu diyarın keçmiş sakinlərinin həyatı barədə misilsiz məlumatları özündə əks etdirən dəyərli ərazilər mövcuddur. Təxti Cəmşidin 1,5 kilometr cənubunda yerləşən Təl-i Bakun qədim ərazisi də məhz bu dəyərli bölgələrdən biridir. İndiyə qədər bu ərazidə bir neçə qazıntı mövsümü həyata keçirilmişdir. Bu qazıntılarda əldə edilən dəyərli əsərlər tarixdən əvvəlki iranlıların həyat tərzinin bəzi tərəflərini nümayiş etdirir.

Təl-i Bakun Qədim Ərazisinin Xüsusiyyətləri

Təl-i Bakun Mərkəşt şəhristanında yerləşir. Bu ərazi arxeoloji kəşfiyyatda iki təpəyə - "Əlif" və "B" təpələrinə bölünmüşdür: Əlif təpəsinin sahəsi təxminən 100 x 200 metr və hündürlüyü 4 metrdir. B təpəsinin də iki fərqli quruluşu var və buna görə də 1 və 2-ci hissələrə bölünmüşdür.

Təl-i Bakun Qədim Ərazisinin Əhəmiyyəti

Mütəxəssislərin fikrincə, bu qədim təpənin yaşı miladdan beş min il əvvələ gedib çıxır. Təl-i Bakun İranın idarəetmə institutları ilə bağlı məlumatların əsas mənbəyi sayılır. Bu institutlar daha sonra, miladdan əvvəl dördüncü minilliyin sonlarındakı böyük şəhər mərkəzlərində müşahidə edilmişdir. Təl-i Bakunda inzibati, yaşayış və sənaye sahələrinin ayrılmasına dair sübutlar görünür. Həmçinin bu təpədə gil möhürlər və gil qıfıllar aşkar edilmişdir ki, onların istifadəsi inzibati fəaliyyətlərin inkişaf mərhələlərindən biri hesab olunur.

Təl-i Bakun Qədim Ərazisində Arxeoloji Qazıntılar

İlk dəfə 1928-ci ildə alman arxeoloq və iranşünas Ernst Hertsfeld Təl-i Bakunda qazıntı aparmışdır. O, 1925–1934-cü illərdə o vaxtkı hökumətin dəvəti ilə İranda yaşamış və müxtəlif bölgələrdə, xüsusən də Təxti Cəmşiddə geniş qazıntılar aparmışdı. O, bu qazıntılar zamanı Təl-i Bakun Əlifin səthi saxsı qabları ilə Mesopotamiyanın tarixdən əvvəlki ərazilərinin saxsı qabları arasındakı oxşarlığı müəyyən etmişdir.

Hertsfeldin qazıntılarından sonra Təl-i Bakun qədim ərazisi diqqət mərkəzinə gəlmiş və orada bir neçə qazıntı mövsümü keçirilmişdir. Bu dövrdə təpənin ən hündür hissəsi olan şimal hissəsi tamamilə qazılmış, nəticədə bir sıra evlər, küçələr və açıq sahələr üzə çıxmışdır. Həmin vaxt Təl-i Bakun qazıntılarının nəticələri etibarlı mənbələrdə dərc edilmişdir, lakin Təl-i Bakun B-nin qazıntıları nəşr olunmaq imkanı tapa bilmədi. Çünki oradan əldə edilən mədəni materialları daşıyan gəmi ABŞ-a səyahət zamanı alman sualtı qayıqları tərəfindən hədəf alınaraq batırılmışdı.

1956-cı ildən etibarən yapon arxeoloqlar bu tarixi ərazidə qazıntı işləri aparmağa başladılar. Yapon qrupu Təl-i Bakun Əlif və B-də tikililər aşkar etdilər.

Son Qazıntılar və Yeni Tapıntılar

XXI əsrin ilk illərində iranlı arxeoloqlar Farsda tarixdən əvvəlki bir ərazinin ən geniş qazıntılarına başladılar. Bu qazıntılar təxminən 3200 kvadratmetr sahəni əhatə edirdi. Beləliklə, tarixdən əvvəlki insanların həyatı haqqında dəyərli əsərlər və məlumatlar əldə edilmişdir. Son qazıntılardan əvvəl Təl-i Bakun Əlif əllə düzəldilmiş və çox işlənmiş bəzəkli saxsı qabları ilə tanınırdı, lakin bundan sonra metalişləmə, regionlararası ticarət, sənətlərin ixtisaslaşması və memarlıqla bağlı dizaynlara dair dəlillər əldə edildi

Təl-i Bakun Əlif inkişaf etmiş kənd həyatı dövrünə aiddir ki, bu dövrdə sənaye emalatxanaları onun cənub hissəsində cəmləşmişdir. Həmçinin, ictimai cəhətdən daha yüksək rütbəli olan insanlar təpənin şimal bölgələrində məskunlaşmışdılar. Təpənin şimal hissəsində çox sayda gil möhürün olması Təl-i Bakunun regional mübadilələr üçün bir yer olduğunu göstərir.

Bakun Xalqının Mədəni Xüsusiyyətləri

Dəlillər göstərir ki, Bakun xalqı arasında müxtəlif naxışların və rənglərin istifadəsi böyük əhəmiyyətə malik idi. Buna görə də Bakun Əlifdə əldə edilmiş qablar həndəsi naxışlar və dramatik təsvirlərlə ustalıqla bəzədilmişdir. Bu naxışlar adətən qabların bütün hissələrini örtmüşdür. Qablar incə dənəli, noxudu rəngli gildən hazırlanmışdır ki, bu da üzərində daha incə rəsmlərin çəkilməsinə imkan verirdi

Saxsı qablar üzərindəki naxışlarda istifadə olunan əsas rəng qəhvəyi olsa da, qırmızımtıl qəhvəyi, fındıq rəngi və hətta açıq bənövşəyi rənglər də görünür. Bu dövrün heyvan və insan naxışları tamamilə abstrakt xarakter daşıyır.

Təl-i Bakunun Milli Qeydiyyatı

Bu tarixi ərazi 1932-ci ildə (hicri-şəmsi 1311) İranın Milli Abidələr Siyahısına daxil edilmişdir.