Molla Hadi Səbzevari, Fəlsəfi Nizamın Təzahürü

Molla Hadi Səbzevarinin Həyatı və Fəaliyyəti

Molla Hadi Səbzəvəri Qacarlar dövründə şiə arifi, mistik və şairi (İslam məzhəblərindən) və 13-cü əsrin ən böyük filosofudur. O, fəlsəfədə müstəqil məktəbə malik olmasa da, Molla Əbdülrəzzaq Lahici və Molla Sədranın fəlsəfi nəzəriyyəsinin əksəriyyətini izah etsə də, onun “Mənzomə” kitabı tam məntiq və fəlsəfə kursudur və Sədrai məktəbində mühüm yer tutur. Molla Hadi Səbzevəri Sədra fəlsəfəsinin ən mühüm şərhçilərindən olsa da, Molla Sədra ilə də fikir ayrılıqları var; o cümlədən Allahı Öz təbiəti ilə tanımaq, kainatın təsadüfi mahiyyəti, hərəkət və stimullaşdırma arasındakı fərq, bəzi bilik növlərinin mahiyyətini bilmək, fiziki və mənəvi dirilməyə inanmaq. Manzomah hikmət və məntiqi təşkil etdiyi ən məşhur əsəridir. Hakim Səbzəvəri “Sirlər” soyadını daşıyan şairdir və şeirlərində hikmət və fəlsəfənin əsaslarından istifadə etməklə yanaşı, mistik mövzulardan istifadə edərək onları çox xoşagəlməz və həyəcanlandırmışdır.

Molla Hadi Səbzevarinin ən məşhur əsəri: Şeirin təsviri

Transsendental hikmətin ən parlaq simalarından olan Hakim Hacı Molahadi Səbzevari hicri 1176-cı ildə (miladi 1797) Səbzevərdə anadan olmuşdur. Səbzevərdə ibtidai elmləri keçdikdən sonra Məşhədə hicrət etdi. Bu şəhərdə ədəbiyyat, fəlsəfə, riyaziyyat elmləri, fiqh və prinsiplər sahələrində təhsil almışdır. Bu dövr bu dünyanın elmi-mənəvi şəxsiyyətinin formalaşmasında ən təsirli dövrlərdən biridir. O, müqəddəs Məşhəddə 10 illik iqamətgahından sonra İsfahan Seminariyasına getmiş və Hacı Molla Hüseyn Səbzevari, Molla Əli Mazandarani və Ağa Məhəmməd Əli Nəcəfi kimi professorların hüzurundan bəhrələnmişdir. O, ömrünün 20 ilindən çoxunu “Mənzome və Şəhrah Mənzome” əsərlərinin yaradılmasına sərf edib. Molahadi Səbzəvəri hicri 1240-cı ildə məntiqi, mistik və fəlsəfi mövzular kursunu şer və qafiyə şəklində təşkil etmək məqsədi ilə şeirlər bəstələməyə başlamış və nəhayət hicri 1261-ci ildə bu mühüm vəzifəni yerinə yetirməyə müvəffəq olmuşdur. Bu əsər məntiq və hikmət elminin iki hissəsindən ibarətdir ki, bu əsərdə “Qorrul-fuad” adlı hikmət hissəsində mindən çox beyt yazılır və bu şeirlərdə fəlsəfənin mühüm məsələləri qaldırılır. İkinci hissədə 300-dən çox bit var ki, burada məntiqin ən ətraflı mövzuları təşkil edilir.

Molla Hadi Səbzevarinin fəlsəfədəki mövqeyi

Bu filosofun mövqeyi o qədər mühüm idi ki, “Ağa Bozor Tehrani” onun haqqında belə demişdir: “Hac Mollahadi Səbzevari vahid bir arif və böyük filosofdur”. Alim agentdir, mistik isə tamdır. Hicri 13-cü əsrin sonlarında İranın böyük İslam filosof və müdriklərindən biri, İslam ilahiyyatçılarının rəhbəri və bu əsrdə hikmət və söz alimlərinin rəhbəridir. Müasir fransız filosofu “Anri Korbin” “İslam fəlsəfəsi tarixi” kitabında bu dünya haqqında yazır: “Bu mütəfəkkirin orijinallığı, hər şeydən əvvəl, əsərlərinin şəxsi rezonansında və düşüncə lüğətinin təşkili üslubunda nəzərə çarpır. , Molla Sədranın əsərlərindən olan Hikmət Eşraq Sührəvərdi, İbn Ərəbinin yazıları və şiə imamlarının hədisləri götürülmüşdür.

Molla Hadi Səbzevarinin əsərləri və ölümü

Molla Hadi Səbzevadinin əsərləri arasında qeyd edə bilərik: “Şərh Əli Ərcoza və ya Lələli əl-Müntəzamə”, məntiq sisteminin təsviri ilə eyni olan “Əsrarül-həkm fi əl-müftətih və əl-muxtəm”, Molla Sədranın “Ər-Rubabiyyə fi əl-Mənahac əs-Səlukiyyə”nin dəlilləri haqqında qeydlər”, Molla Sədranın “Mənşə və dirilmə haqqında qeydlər”, Molla Sədranın “Müfatih əl-Qaib haqqında qeydlər”, “Əsfar Ərbə” haqqında qeydlər. Molla Sədranın "ah", "Şərh Nəbras əl-Hadi fi İsrarul-Əsəs", "Rasil Hakim Səbzevari", "Ər-Rah və Əl-Qərrah", "Hadi əl-Muzadlin fi Usulud-Din", "Şərh" Mövlana Cəlaləddin Məsnəvisi" Məhəmməd bin Bəlxi", "İslam fəlsəfəsi və kəlamında Məad", Cəlaləddin Siyutinin "Həvaşi Behcə əl-Mərdiyə", "Hakimin tərcümeyi-halı", "Bade' Science"da "Rahiq" və Onun poeziyasının divanı olan “Divan Əsrar”.

O, hicri 1242-ci ildə Məşhədə qayıtdı və 5 il Hacı Həsən məktəbində dərs dedi və Ayətullah Hacı Mirzə Həsən Hakim Damad, Fazel Yəzdi, Seyid Əhməd Adeeb Pişəvəri və Şeyx Muallem kimi tanınan Şeyx İbrahim Tehrani kimi tələbələr yetişdirdi. Hacı Molahadi Sabzevari Səbzevarda vəfat etmiş və orada dəfn edilmişdir.

İranın milli təqvimində martın 8-nə uyğun gələn fevralın 27-si Hakim Hacı Molla Hadi Səbzevarinin anım günü kimi qeyd olunub.