Təbriz xalçası, ən incə İran xalçası növüdür

Təbriz Xalçası: İranın Ən Zərif Xalça Növü

Təbriz, bir çox əl sənətləri və incəsənət növlərinə sahibdir, amma Təbriz xalçasının şöhrəti digər əl sənətləri və incəsənətlərlə müqayisə oluna bilməz. Təbriz xalçası, bənzərsiz naxışları ilə, çox qədim dövrlərdən etibarən hər kəsin diqqətini cəlb etmiş və bütün dünyada tanınmışdır.

Təbriz Xalçasının Tarixi

Təbriz xalçası qədim bir tarixə malikdir. Şübhəsiz ki, Təbrizdə xalça toxuma ən azı Səfəvi dövründən (16-cı əsr) əvvəldir, amma bu dövrdə xalça toxuma sənətinin inkişafı ilə Təbriz xalçası da sürətli bir inkişaf dövrü keçirmişdir. Bu dövrdə bu sənətə olan diqqət naxışların sayını artırmış və xalça yeni ərazilərə yayılmağa başlamışdır. Təbriz xalçası bu dövrdə qiymətli bir mal halına gəlmiş və şah saraylarında diqqətə layiq görülmüşdür.

Təbriz Xalçasının Xüsusiyyətləri

Təbriz xalçası dikey dəralarda toxunur, halbuki bəzi köçərilər üfüqi və ya yatar dəralardan istifadə edirlər. Bu cür dəraların istifadəsi onların rahat daşınması məqsədilədir. Xalça toxumaq üçün, adətən, toxuyucu bir lövhə üzərində oturur və əvvəlcədən çəkilmiş naxışa və ya ağlında olan naxışa uyğun olaraq düyünləri atır.

Təbriz Xalçasının Ölçüləri

Təbriz xalçasında xüsusi ölçülər daha çox tərcih edilir, məsələn, 2x3 metr, 2.5x3.5 metr və 3x4 metr. Keçmişdə Təbriz xalçası üçün başqa ölçülər də istifadə edilirdi, amma bu gün dəralar və naxışlar, bu üç populyar ölçüyə uyğun olaraq dizayn edilir. Son illərdə, dairəvi və çoxbucaqlı xalçaların toxunması da yayılmağa başlamışdır. Təbriz xalçasında digər xüsusiyyətlərdən daha çox önə çıxan isə rənglərin canlılığı və rənglərin bir-biri ilə ahəngdar şəkildə qarışmasıdır.

Təbriz Xalçasının Naxışları

Müasir dövrdə müxtəlif naxışların istifadə edilməsi önə çıxmışdır. Təbriz xalçasının ən tanınmış naxışları arasında Məstəfi, İsləmi çərçivəli, İsləmi ləkəli, çərçivə, balıq naxışı (Hərat), qazanlı, minaxanı, ağaclı, şəkilli, bağlı və ya gülüstani və ov meydanı naxışları daha məşhurdur. Təbriz xalçalarının naxışları ümumiyyətlə qarışıq və çox detallıdır, az hallarda boş yerə rast gəlinir. Ümumilikdə, Təbriz xalçası, naxış və dizayn baxımından digər İran xalçalarından daha çox müxtəlifliyə və rəngin daha zəngin bir qarışımına sahibdir.

Təbriz Xalçasının Toxuma Üsulu və Xüsusiyyətləri

Azərbaycanda toxunan xalçaların ən mühüm xüsusiyyəti, onların Türk düyünü ilə toxunmasıdır. Təbriz xalçasında düyünləmə prosesi üçün qələm (qüvvətli) istifadə olunur, halbuki bir çox İran xalçalarında düyünləmə əl ilə həyata keçirilir.

Yüksək toxuma sıxlığı, davamlılıq və incəlik gətirən başqa bir xüsusiyyətdir. Türk düyünü istifadə edilməsinin səbəblərindən biri, bu düyünün daha incə naxışların toxunmasına imkan yaratmasıdır. Bundan əlavə, Təbriz xalçalarının qalınlığı və rənglər arasındakı sərhədlər daha aydın olur, çünki xalçanın "xəb" və ya perz (yastıq) uzunluğu digər xalçalardan qısa olur. Bu xüsusiyyət Təbriz xalçasının daha incə və daha sərt olmasına səbəb olur.

Təbriz xalçasının tər (tor) ipi adətən pambıqdan, püdü isə qoyun yunundan hazırlanır. İran xalçalarının çoxunda olduğu kimi, Təbriz xalçasında da düyünlərin üzərinə iki püd toxunur ki, bu da xalçanın möhkəmliyini və davamlılığını artırır. Hər sıranın arasında dətin adlı alətlə püdülərə zərbələr vurulur ki, onlar sıxılaraq daha möhkəm və yaxşı bağlanmış hala gəlsin. Sonra xüsusi bir qayçı ilə artıq perzlər kəsilir. Son dövrlərdə isə, daha çox işıq və kölgə effektlərinin yaradılmasına diqqət yetirilir ki, bu da naxışlara daha çox dərinlik və aydınlıq qatır

Təbriz Xalçasının Kənarları

İran xalçalarında adətən xalçanı əhatə edən bir çərçivə (həştəb) toxunur. Təbriz xalçası da kənara sahibdir, amma bu kənar, dizaynerin və toxuyucunun zövqünə görə fərqli ola bilər. Bəzi kənarlar üç nazik zolaqdan ibarətdir; bu zolaqlardan yan zolaqlar daha dar, orta zolaq isə daha genişdir. Hər bir zolağın içində xüsusi naxışlar toxunur. Bəzi hallarda, əsas naxışların bir hissəsi kənarlara daxil olaraq daha geniş yayılır.