Nüsxə hazırlama, İranda kitabın bəzənməsi qədim sənəti

Keçmişdə Nüsxə Hazırlamanın Önəmi

Keçmiş dövrlərdə çap sənayesi mövcud olmadığı zaman nüsxə yazmaq kitabların çoxaldılması və elmi anlayışların ötürülməsi üçün ən vacib üsul idi. İranlılar bu sənəti bir sənətə çevirdilər və nüsxə hazırlamağı meydana gətirdilər.

Nüsxə Hazırlama İranda

Nüsxə hazırlama Sasanilər dövründə Manilər, Xristianlar və Yəhudilər tərəfindən İranda inkişaf etmişdir. Manilər o dövrün öncülləri idilər. VIII və IX əsrlərdə onların hazırladığı bəzi kitablar Çin Türkmənistansında tapılmışdır.

Çinlilər tərəfindən kağızın ixtirasından sonra, 740-ci ildə bu ixtira Samarkanda daxil olmuş və yayılmağa başlamışdır. Tədricən kağız istifadəsi İslam dünyasında genişləndi və X əsrdə Bağdadda kütləvi şəkildə istehsal edilirdi. Eyni zamanda, kağız istehsalı üzrə texnologiyalar İranda inkişaf etdi.

Nüsxə Hazırlama Necə Edilirdi?

Nüsxə hazırlama belə baş verirdi ki, əvvəlcə kitabın mətni əllə yazılırdı, sonra isə səhifələr müxtəlif üsullarla bəzədilirdi. Sonda kitabın səhifələri cildlənir və möhkəm bir qapağa yerləşdirilirdi.

Hər kitabda tazhib sənətinin istifadə edildiyi şəmse ilə bəzədilirdi. Bu iş yalnız gözəllik əlavə etməklə qalmır, həm də kitabın sahibini və ya dəstəkçisini təqdim etməyə imkan verirdi.

Nüsxə Hazırlamada Hansı Materiallar İstifadə Olunurdu?

Nüsxə hazırlamada müxtəlif bitki və mineral boyalar istifadə olunurdu. Mişə (qırmızı torpaq), şəngərf, sarı oxra, sarı zərniq, ağ gips, ağ plumb, göy çürük (məsə zarı), yaşıl mərmər tozu, lazurit və lazuritdən digər qiymətli materiallar boyaların əsas maddələri sayılırdı. Bu rəng maddələri bəzi təbii həll edicilərlə qarışdırılır və nüsxə hazırlayan sənətkar onu pişik və ya samur tüklərindən hazırlanmış qələm ilə rəsm üçün istifadə edirdi.

Kitabın qapağı üçün keçi dərisi (xarici hissə) və qoyun dərisi (daxili hissə) istifadə olunurdu. Bəzən kitabın qapağında təsvirləri göstərmək üçün dəri kəsilirdi.

Nüsxə Hazırlamanın Tətbiqi

Bəzi cildlər çox böyük ölçüdə hazırlanır və bu, padşahların və ya hökumət məmurlarının əmri ilə olurdu. Keçmişdə nüsxə hazırlama üçün atelyelər mövcud idi və nüsxə yazılmış kitabların alqı-satqısı çox yayılmışdı, yazıçılar isə hörmətlə qarşılanırdı.

İranda Nüsxə Hazırlamanın Genişlənməsi

İranda nüsxə hazırlamanın dəqiq başlanğıc tarixi məlum deyil, lakin bəzi tədqiqatçılar inanır ki, Sasanilər dövrünə aid yazma nüsxələr, İranda bu sənətin kök saldığını göstərir.

İslamdan sonra, İranda nüsxə hazırlama genişlənmiş və X və XI əsrlərdə İranlı sənətkarlar tərəfindən hazırlanan bəzi nüsxələr məşhur Chester Beatty kitabxanasında saxlanılır. 972-ci ildə hazırlanmış və üzərində ikiqat keçi buynuzları ilə bəzədilmiş bir Quran cildi İstanbulda saxlanılır.

Fərqli Dövrlərdə Kitab Hazırlama Fərqləri

İlk dövr İlhani (XIII-XIV əsrlər) dövründə kitabın müxtəlif hissələrində bucaq şəkilli, ulduz şəklində və xəlifəvari naxışlar istifadə olunurdu.

XIV əsrdən sonra Şərqdən naxışlı parça daxil olduqda, İranın sənət və sənətkarlığı Çin naxışlarından təsirləndi. Timuri dövründə (XIV-XVI əsrlər) Çin buludu naxışı istifadə edilirdi.

Avropanın Nüsxə Hazırlamaya Təsiri

XVIII əsrdən sonra Avropa dizaynları İran nüsxə hazırlamasına təsir etməyə başladı, belə ki, bəzi naxışlar, xüsusilə qədim Yunan memarlığından gələn kəngər yarpağı ornamentləri bu dövrdə yaranan nüsxələrdə görülməyə başlandı.

Zəndlər dövründə (XVII əsrin sonları) Avropa ilə əlaqələr özünü göstərdi və bu dövr Cacar dövrünə (XVIII-XIX əsrlər) qədər davam etdi.