Əhrab Səqqaxanası, Şəhərin Yeganə Səqqaxanası

Əhrab Səqqaxanası, Şəhərin Yeganə Səqqaxanası

Təbrizdə çoxsaylı Səqqaxanalar mövcud idi ki, bu gün onlardan yalnız Əhrab Səqqaxanası qalmışdır.

İranda Səqqaxanalar (səbilxanalar) ictimai yerlərdə yol keçənlərə su vermək üçün tikilən kiçik tikililərdir. Keçmişdə Səqqaxanalar içərisinə su tökülən böyük daş qablar idi. Bu qablar, xüsusilə isti günlərdə suyun sərin qalmasını təmin etmək üçün hazırlanmışdı. "Səngab" adlanan Səqqaxana qabları bir və ya bir neçə kranla təchiz olunurdu və yol keçənlərin su içməsi üçün yanında bir neçə piyalə və ya stəkan qoyulurdu. Qədim Səqqaxanalarda, su dolça ilə çəkilərək səngaba boşaldılırdı.

Hal-hazırda, Səqqaxanaların böyük və saxsı qablarının əksəriyyəti yerini elektrik su soyuducularına vermiş və bu cür binaların tikilməsinin köhnə üsulu dəyişmişdir, lakin yol keçənlərin susuzluğunu yatırtmaq ənənəsi öz müqəddəsliyini qorumuşdur.

Səqqaxana Qurma Ənənəsinin Kökü

Səqqaxanalar bir xidmət qurumu kimi, spontan şəkildə və xalq tərəfindən qurulur. Su qədim İrandan bəri İranlılar arasında hörmət edilən təbii elementlərdən biri olmasına baxmayaraq, bu cür bir qurumun yaradılmasının əsas kökü Kərbəla hadisəsinə və İmam Hüseyn ilə onun yoldaşlarının şəhadətinə qayıdır. Kərbəla hadisəsi zamanı düşmən ordusu, texnika və şəxsi heyət üstünlüyünə baxmayaraq, İmam Hüseynin ordusuna və ailəsinə suyun yolunu tam qəddarlıqla bağladı ki, onları təslim olmağa məcbur etsin, lakin onlar təslim olmadılar və nəticədə şərəflə şəhid oldular.

Suvermə (səqayə) ənənəsi İran mədəniyyətində Məhərrəm əzadarlıqlarının təsiri ilə yayıldı və tədricən Səqqaxanalar formalaşdı. Qədim Səqqaxanalar bəzən o qədər kiçik olurdular ki, divarın içindəki bir oyuq kimi görünürdülər, əksinə böyük otaqlar şəklində tikilən Səqqaxanalar da mövcud idi. Səqqaxanalar öz tətbiqinə uyğun olaraq məscidlərin, hüseyniyyələrin və ya sıx keçidli yerlərin yanında tikilirdi.

Bəzi Səqqaxanalar il boyu fəaliyyət göstərirdi, lakin digərləri ilin isti dövrlərində və ya Məhərrəm əzadarlıqları ilə eyni vaxtda qurulurdu. Səqqaxanalar adətən Kərbəla şəhidləri, xüsusən də İmam Hüseyn və ələmdarlığı və suvermə (səqayə) vəzifəsini öz üzərinə götürən qardaşı Həzrət Abbasın niyyətinə nəzir kimi qurulduğu üçün, tədricən onların yanında şam yandırmaq və nəzirlər vermək üçün bir yer formalaşdı və bir müddət sonra Səqqaxanaların quruluşunun ayrılmaz bir hissəsinə çevrildi. Bu gün İranın müxtəlif şəhərlərində öz ənənəvi formasını qoruyub saxlayan Səqqaxanalar mövcuddur. Təbrizdə də "Əhrab Səqqaxanası" öz köhnə görkəmini qoruyub saxlayan yeganə Səqqaxana hesab olunur.

Təbriz Əhrab Səqqaxanasının Tarixçəsi və Memarlığı

Əhrab Səqqaxanası Qacarlar dövründə (XIX əsr Miladi) tikilmişdir. Bu Səqqaxana "Əhrab Yolu" adlanan yolun üzərində, Fəcr və ya Gülüstan Bağının yaxınlığında yerləşir. Keçmişdə Təbriz Əhrab Səqqaxanası yol keçənlərə xidmət etmək üçün il boyu açıq idi, lakin hazırda yalnız Məhərrəm günlərində açıqdır.

Bu Səqqaxananın binası yeddi metr uzunluğa və beş metr enə malikdir və sahəsi təxminən 42 kvadratmetrə çatır. Səqqaxananın şimal hissəsində yerləşən bir girişi var. Bu giriş taxta materiallardan hazırlanmış tavanı olan bir dəhlizə (həşti) malikdir ki, binanın içərisinə yol açır. İranın məşhur Səqqaxanalarından fərqli olaraq, Təbriz Əhrab Səqqaxanasında müqəddəs yerlərə bənzər kaşı işləmələrindən ibarət bəzəklər nəzərə çarpmır. Səqqaxananın taxta qapısının yanında iki hündür pəncərə də quraşdırılmışdır. Bu gün bu Səqqaxananın demək olar ki, istifadəsiz qalması səbəbindən bu pəncərələr örtülmüşdür.

Binanın daxili sahəsi, bərpaya ehtiyacı olmasına baxmayaraq, tarix boyu öz görünüşünü və formasını qoruyub saxlamışdır. Lakin ətrafdakı tikintilər və şəhərsalmanın genişlənməsi Təbriz Əhrab Səqqaxanasının xarici görünüşündə çoxlu dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Son illərdə Təbriz Əhrab Səqqaxanası əvvəlki kimi aktiv olmasa da, hələ də bu yerin müqəddəsliyinə inanan insanlar onun qapısının qarşısında şam yandıraraq istəklərinin yerinə yetirilməsi üçün dua edirlər.

Təbriz Əhrab Səqqaxanasının Milli Qeydiyyatı

Əhrab Səqqaxanası 1385-ci il Şəmsi (2007-ci il Miladi) ildə İranın milli abidələri siyahısına daxil edilmişdir.