Bisütun tarixi məkanı, qədim zamanlardan indiyə qədər İran tarixinə dair bir keçid

Qədim İran diyarı keçmişin tarixi əsərləri ilə doludur, lakin onların içərisində bəzi əsərlər əhəmiyyət və yüksək mövqe qazanmışdır. Bistun Kermanşahın tarixi ərazisi də bu əsərlərdən biridir. Bistonun ilkin adı Bağistaneh idi, yəni Xodaxana (Allahın evi), tarix boyu Behistan, Beheston və nəhayət Biston olaraq dəyişdirildi. Bu ərazidə “Ovçu mağarası” adlı tarixdən əvvəlki mağara var. Bu qədim mağaradan əldə edilən dəlillərə görə, bu ərazidə insanların məskunlaşması Paleolit ​​dövrünə aiddir. Tarix boyu bu sahənin xüsusi əhəmiyyəti olub. Bir vaxtlar İran tacirlərini Mesopotamiya ilə birləşdirən köhnə ticarət yolu Biston dağının qarşısındakı vadidən keçirdi. Bistun ərazisinin tarixi qalıqları o qədər zəngindir ki, burada tarixdən əvvəlki dövrlərə və Midiya, Əhəmənilər, Selevkilər, Parfiya və Sasanilər, Monqollar və Səfəvilər dövrünə aid əsərlər aşkar edilmişdir.

Bisütunun görkəmli siması

Bisütun yerində tapılan barelyefdə Əhəməni kralı I Daranın (e.ə. 522-486-cı illərdə hökmranlıq etmiş) Moq Geomatası (yalançı Berdiya) üzərində dayanaraq Ahuramazdaya təşəkkür edərkən təsvir edilmişdir. Qarşısında doqquz əsir, arxasında isə kaman və nizə tutan iki silahlı adam var. Dara öz səltənətini necə bərpa etməyi əmr etdi ki, lövhələrə və dərilərə yazılsın və bütün ölkəyə yayılsın. Bu məktubların məzmunu Bisütun daş kitabəsində də həkk olunub.

Daryuşun Bisütun dağındakı böyük kitabəsi üç dildə, babil, elam və əski fars dillərində yazılmışdır və dünyanın ən detallı daş kitabəsi kimi tanınır. Bisütun yazısı başqa sətirlərdən şifrəni kəşf etməyə kömək etdi və arxeologiya və şərqşünaslığın başlanğıcı oldu. Bu kitabə qədim İran və o dövrün tayfa və xalqlarının tarixinin hissələrini kəşf etməkdə tarixçilərə kömək etdi

Biston yazısının əsas məqamları arasında Daranın öz sözləri ilə təqdimatı, səltənətin Əhəmənilərə necə qaytarıldığı, Daranın hakimiyyət yolu, Kambocanın ölümü, Geomatanın üsyanı və onun öldürülməsi, üsyan və üsyan yer alır. bir çox ölkələrdə və onların yatırılması, üsyançıların iddialarının rədd edilməsi, yalana qarşı xəbərdarlıq, müdafiə həqiqət və doğruluq haqqında və kitabənin mətninin bütün Əhəmənilər imperiyasında nəşrinə istinad edir. Elmi-texniki araşdırmalar göstərir ki, kitabənin mətnləri Dariuşun hakimiyyətinin müxtəlif dövrlərində yazılıb.

Ərazidəki digər tikililər

Biston tarixi-mədəni məkanının əhəmiyyəti təkcə Kirin kitabəsinə görə deyil, tarix boyu orada qalan digər əsərlər də var:

Şikarçiyan mağarası: Bu kiçik mağarada Paleolit ​​dövrünə aid insan məskəninin izləri tapılıb. Eramızdan əvvəl II minillikdən bu ərazidən saxsı qablar da tapılmışdır ki, bu da bu diyarın əhalisinin qədim sivilizasiyasından xəbər verir.

Midiya sivilizasiyasının əsərləri: Bistun dağının ətəyində Midiya dövrünə aid qalanın qalıqlarını görmək olar. Tədqiqatçılar yalançı Berdiyanın bu qalada I Dara və onun yoldaşları tərəfindən öldürüldüyünü irəli sürdülər.

Selevkilər hakimiyyətinin qalıqları: Selevkilər dövründən əfsanəvi Yunan döyüşçüsü Heraklın (Herakl) buruq saçlı zeytun ağacının qarşısında uzanmış heykəli.

• Parfiya hakimiyyətinin əsərləri: Bistun divarında və Dara yazısının altında Parfiya dövrünə aid iki relyef var. Bu relyeflərdən biri Parfiya padşahı II Mehrdadın (e.ə. 124-78-ci illər) dörd satrapa (əyalətlərə) qarşı, digərində isə döyüş səhnəsidir. Bu Parfiya dövrünə aid ən qədim tumardır. II Mehrdadın kitabəsinin bir hissəsi Fəth Əli Şah Qacarın dövründə silinmiş və yerinə Qacarlar dövrünə aid bir ithaf məktubu həkk olunmuşdur.

Sasani hakimiyyətinin qalıqları: Bistonda bu dövrdən üç böyük daş başlıq qalmışdır. Bu başlıqların bir tərəfində Anahidin (su ilahəsi) qarşı tərəfində Xosrov Pərvizonun təsviri həkk olunub. Paytaxtın digər iki tərəfi su zanbaqlarının relyefləri ilə bəzədilib. Bu üç sütuna görə, yəqin ki, Xosropərviz bu ərazidə saray tikmək qərarına gəlib. Bu üç sütundan başqa digər əlamətlər də bu fikrin düzgünlüyünü təsdiqləyir: birincisi, Fərhadın oymağı kimi tanınan Dara kitabələrinin yanında dağın oyuması, ikincisi, Xosrovun Qamaseb çayı üzərindəki körpüsünün bünövrəsi. Bistondan on kilometr aralıda yerləşən Taxt Şirinə gedir.

Səfəvi hökumətinin qalıqları: Səfəvilər dövründən (16-17-ci əsrlər) Bistonda bəzi qalıqlar, o cümlədən Şah Abbasi və ya Naderabad körpüsü kimi tanınan və indi də istifadə edilən Səfəvi körpüsü var. Həmçinin Şah Abbasi və Şeyx Əli Xan Zəngənə karvansarası kimi tanınan karvansara II Şah Abbas Səfəvinin dövründə (hökmdarlığı miladi 1587-ci ildən 1629-cu ilə qədər) tikilmişdir.

Bistonun tarixi ərazisi harada yerləşir?

1650 hektar ərazisi olan Biston tarixi-mədəni ərazisi İranın qərbində Kirmanşah şəhərindən 30 km şimal-şərqdə yerləşir.

Biston tarixi məkanının milli və beynəlxalq qeydiyyatı

Biston kitabəsi bu kolleksiyadan olan digər 14 əsərlə birlikdə 2006-cı ildə (miladi 1385-ci ildə) YUNESKO-nun siyahısında İranın dünya irsi kimi qeydə alınmışdır. Bundan əvvəl, 2002-ci ildə (hicri1381) bu ərazi İranın milli əsərləri siyahısında 6463 nömrəsi ilə qeydə alınmışdır.